Cando naceu Mahmud Darwix, en 1941, o seu mundo aínda existía. Sete anos máis tarde foi destruído, ao instaurarse o Estado de Israel en Palestina. A sua aldea natal, Ao-Birwa, foi unha das case seiscentas que os colonizadores arrasaron para a substituir por un kibutz e unha moshaw. Algúns dos seus habitantes partiron aos campos de refuxiados de Sabra e Chatila e outros ao Líbano, entre eles o poeta e a súa familia. Ao regresaren, Israel deulles o estatuto de presentes-ausentes, é dicir, converteunos en persoas que estaban alí mais non tiñan dereitos e, por tanto, perderan todo.

Desde entón, nada mudou: os palestinos, “doentes de esperanza” continuaron a pasar de xeración en xeración as chaves das súas casas demolidas ou incautadas e os israelís continuaron a súa limpeza étnica en Kafr Qasim,  as propias Sabra e Chatila, Deir Yasín ou Gaza. “O que foi teu será o teu inferno”, escribe Darwix no seu perturbador libro autobiográfico En presenza da ausencia.

Consciente de que “só as palabras poden recompor un tempo e un lugar que foi feito migallas”, o autor de Mural ou Estado de sitio entregouse á escritura coa certeza de que a súa misión consistía en “coidar da lingua para que non prescinda das voces das vítimas” e en impedir que os invasores lograsen o que pretenden todos os sistemas opresivos: ocultar as súas vítimas. “Aprende a escribir o que dea testemuño de ti”, di, comprendendo que iso era dunha importancia vital cando até un home da sensibilidade do poeta Paul Celan podía visitar Palestina e, como lembra no seu prólogo Jorge Gimeno, mostrarse asombrado de atopar alí  “tantos xudeus, só xudeus, e ningún gueto”. Os palestinos que non viu o admirábel Celan comprenderon que o silencio estaba entre os seus inimigos, porque “esquecer é deixar atrás a linguaxe”, e que o seu único modo de non tornarse invisíbeis era dar coas palabras que contasen o seu drama. “Defenderás unha a unha as letras do teu nome, como fai unha gata coas crías (…) e aprenderás a restituír o perdido a forza de nomealo”, ordénase a si mesmo Darwix. E a esa tarefa entregouse até a morte, en Houston, Estados Unidos, no ano 2008.

En presenza da ausencia repasa algúns episodios da súa vida, comezando pola infancia, primeiro co descubrimento do idioma, que facía que “o mundo fose nacendo das palabras, todo o afastado se achegase e todo o pechado se abrise”;  despois co terror producido por  “unha guerra que che fixo amadurecer como agosto ás granadas nas ladeiras dos montes saqueados”; e finalmente, da incerteza: “Creciches na linde entre un mundo que se derrubaba detrás de ti e un mundo aínda informe diante dos ollos… un mundo semellante a un dado por atirar”.  Por suposto, o número que saíu non era o dos palestinos, e o neno Darwix transformouse nun adulto que sufriu persecucións, cárcere, “ese lugar inflexíbel co tempo”, e exilio, desterrado en Beirut, O Cairo, Tunes, Moscova ou París, eternamente preso “entre a reflexión sobre o que non tiña e o estupor de non o ter” e entregado á nostalxia, incapaz de deixar atrás “o teu que repta cara a ti”. Darwix tamén foi militante do partido comunista, editor da revista Ao-Karmel, dirixente da OLP e redactor principal, en 1988, da Declaración de Independencia de Palestina, que el mesmo terminou por considerar unha farsa: “Que argucia legal ou lingüística pode formular un tratado de paz e boa veciñanza entre un carcereiro e o seu preso?”, pregúntase.

Cunha prosa deslumbrante, que brilla de forma magnífica na tradución de Luz Gómez García, Darwix fala tamén do seu regreso a Galilea, tras case tres décadas proscrito, para ver a nai e a tumba do seu pai, e fai sentir ao lector o espanto de masacres como a cometida por sicarios libaneses, a soldo de Israel, nos campos de refuxiados de Sabra e Chatila, onde asasinaron máis de mil persoas. Para evitar ter que lembralo, Darwix cita o relato que fixo dese crime Jean Genet: “Os escuadróns de verdugos abriron cabezas, racharon coxas, cortaron brazos, mans, dedos, arrastraron con cordas xente agonizante… todo en honra dos que observaban e rían no último piso do Hospital de Acre”, é dicir, os soldados do Exército de Israel. E conclúe que nese mundo feroz, os seus só podían aspirar á supervivencia: “Salvarse é o único triunfo posíbel da presa sobre o cazador”.

En presenza da ausencia é un libro estremecedor, onde ao contrario que no famoso verso de Rilke o terríbel é o principio da beleza, grazas ao talento de Darwix para “defender a memoria coa poesía”, e imprescindíbel para todo aquel que queira saber o que sente por dentro un pobo sometido.

Hai versión en español: En presencia de la ausencia (Pre-textos -2012)