O proceso de colonialismo de asentamento estableceu unha complexa hierarquía social baseándose nas diferentes procedencias. A comunidade palestina autóctone sitúase no punto máis baixo da pirámide.

O estado de Israel é considerado un caso de colonialismo de asentamento, que mantén unha estratexia de inmigración con intención de alterar a estrutura étnica do país. Os Estados Unidos de América (EUA), Australia ou África do Sul -ainda que este último estado fracasou coa fin do apartheid no ano 1990- son outros exemplos deste tipo de colonialismo que produce unha estratificación social baseada na etnia. O obxectivo principal do colonialismo de asentamento é expulsar a poboación local e apropiarse do territorio.

Con diferenza ao modelo de colonialismo tradicional, en que unha metrópole situada fora do territorio ocupado explotaba os recursos e a poboación autóctone, o colonialismo de asentamento supón que un grupo pioneiro se establece no territorio e comeza a desenvolver organismos ou institucións de estilo europeo occidental, mediando unha narrativa que xustifica a ocupación para acabar en guerras ou persecucións relixiosas e crear un novo país libre, como no caso dos EUA. É así como, a finais do século XIX, o Movemento Sionista, despois do antisemitismo secular existente na Europa e do uso interesado da lenda da expulsión dos xudeus da Terra Santa -como formula Shlomo Sand no seu libro A invención do pobo de Israel-, pretende establecerse na Palestina. Ao mesmo tempo, Ilan Pappé, no seu libro A limpeza étnica da Palestina, explica que esa politica se materializou no Plano Dalet, que provocou a Nakba (catástrofe en árabe), os masacres e os ataques contra a poboación civil mediante os cales as milicias sionistas expulsaron a maioría da poboación autóctone -segundo o centro de investigación BADIL, 750.000 persoas palestinas deslocadas pola forza- do territorio que, o 15 de maio de 1948, se convertía en Israel.

Grupos étnicos xudeus

Como explica o historiador australiano Patrick Wolfe, unha das características do colonialismo de asentamento é o estabelecemento dunha etnocracia. No caso de Israel, o grupo máis importante sería a comunidade azquenaze -alemá en hebraico-, que chega á Palestina a principios do século XIX e é a que crea e desenvolve o sionismo. Próxima á comunidade azquenaze, achamos a comunidade xudía rusa. Que chega despois da queda do bloque do Leste, procedente dos países da antiga Unión Soviética. Ainda que a xente rusa formárase nas universidades soviéticas, estes dous primeiros grupos compartillan a cultura europea. Apesar dos 80 anos de laicismo soviético, durante os cales as comunidades xudías perderon as prácticas culturais e relixiosas, non tiveron grandes problemas na hora de se integraren na nova identidade xudía creada polo Estado israelita.

Necesidade de man de obra barata e importación de persoas

Na terceira posición da escala social étnica, están os mizrahims (orientais en hebraico), que serían as comunidades xudías dos países árabes e musulmáns. A necesidade de conseguir mán de obra barata para o futuro estado e Israel levou o movemento sionista a organizar unha serie de operacións para importar persoas xudías doutros lugares do mundo, ás que se aplicaría a lei de retorno a partir de 1950. Durante os anos 30 e 40, a comunidade xudía iemenita comezou a ser transferida á Palestina. Entretanto, os mizrahims denunciaban as duras condicións de vida que sofrían en comparación coa xente chegada da Europa. Un dos casos máis coñecidos foi a desaparición de 1.033 crianzas despois de chegaren a Israel, que foron dadas en adopción a familias azquenazes.

Máis tarde tamén chegaron millares de persoas procedentes do Iraque, o Irán e Exipto. De entre os mizrahims, o grupo máis importante foi o magrebi, maioritariamente de rito sefardita, integrado por descendentes das cominidades expulsada polos Reis Católicos que encontraron refuxio nos países islámicos (que os consideraban como pobos do libro e debían portanto ser acollidos), especialmente no Magreb e no Imperio Otomano. Mais, o feito de seren de orixe árabe e teren tradicións culturais e sociais diferenciadas dos grupos supremacistas israelitas, e unha capacidade económica baixa, converteunos nunha comunidade marxinalizada e segregada que, hoxe en día, sofre unha situación de subalternidade étnica e social.

No estrato máis baixo das comunidades xudías de Israel, achamos o grupo dos falaxas ou etíopes, que chegaron de maneira masiva durante as últimas décadas do século XX e a primeira do XXI através das operacións especiais Moisés, Xosé e Salomón. Unha mostra do conflito colonial existente entre as poboacións xudías oriental e a ocidental é o debate que se produciu entre os rabinatos sefardí e asquenazí -o primeiro consideraba que a poboación falaxa era xudía e o segundo non- ou o escándalo sobre as esterilizacións forzosas das mulleres falaxa.

A comunidade palestina autóctone sob o apartheid

Na base da pirámide social, está a poboación autóctone palestina, que, perante a incapacidade de Israel de a expulsar de todo o territorio entre 1948 e 1967, ficou convertida no impedimento principal para acabar o proxecto colonial iniciado a finais do século XIX polo sionismo. As súas condicións de vida son marxinais e está sometida a situacións de desigualdade pois a lexislación israelita establece un estatus legal diferente en función do lugar en que se encontraba cada persoa no momento de se establecer a liña do armisticio no ano 1949. O termo utilizado polo Centro de Investigación para a Residencia e os Dereitos das Refuxiadas Palestinas (BADIL) para referirse á situación que padece a poboación palestina actualmente é Nakba en marcha (Ongoin Nakba), xa que as políticas israelitas teñen como obxectivo común expulsala paulatinamente de todo o territorio palestino.

Entre a poboación palestina, encontramos a xente que vivía nos territorios ocupados antes de 1948 -actualmente Israel-, que representa o 20% da cidadanía israelita. Entre 1948 e 1966, viviron sob xurisdición militar, suxeitas a un control estrito e sen posibilidades de auto-organización política, social ou cultural. Hoxe en día, como explica o relatorio Apartheid contra o pobo palestino (Luciana Cocconi e David Bondia, 2009), estas persoas están sometidas a máis de 50 leis que as discriminan. Doutra banda, achamos a poboación de Xerusalén, sen cidadanía, que ten de renovar o permiso de residencia cada certo tempo. Finalmente, están as persoas palestinas de Cisxordania e Gaza, sob xurisdición militar desde a guerra de 1967 -a Naksa, que significa retroceso en árabe-, sen as garantías dun estado de dereito e sobmetidas ao acoso constante das forzas de ocupación israelitas.

Diferenzas económicas e sociais

Dentro da amálgama social israelita, a comunidade azquenaze – ao redor do 33% da poboación con cidadanía en Israel- ocupa unha posición dominante na maioría das esferas sociais, seguida da comunidade mizrahi, coa que mantén tensións sociais e políticas. Unha das fontes de tensión é a supremacía da cultura azquenaze europea, propia do colonialismo de asentamento, que marxinaliza a cultura mizrahi oriental porque a considera primitiva. Este feito tamén se manifesta no ámbito educativo. Segundo os estudos da Oficina Central de Estatística Israelita, o sistema de segregación, dificultou o acceso da poboación mizrahi á educación, feito que condiciona as súas posibilidades de encontrar traballo. De xeito similar, a comunidade falaxa foi discriminada continuamente por boa parte da sociedade.

Este é un dos elementos que ilustran o fracaso de Israel á hora de implantar o colonialismo de asentamento, xa que non conseguiu a integración nacional apesar do discurso de unidade israelita. Ben ao contrario, a tentativa de eliminar as diferenzas culturais ou o rexeitamento de determinadas etnias xerou unha estrutura social fragmentada. Durante os anos 70, por exemplo, os Panteiras Negras israelitas e a organización Mizrahi Rainbow denunciaron que as autoridades israelitas, despois de aceptaren o rabinato sefardi, obrigaron a comunidade mizrahi a mudar os seus nomes e a súa língua, que era árabes.

Na complexa hierarquía social israelita, a comunidade palestina continúa ocupando a posición máis baixa en relación con todas as comunidades xudías. Contodo, a Oficina Central de Estatística Palestina estima que no ano 2020 o peso demográfico da poboación palestina na rexión ultrapasará o da israelita -7,13 milllóns fronte a 6,96 millóns. A poboación palestina de Gaza e Cisxordánia -pouco máis de catro millóns de persoas- vive discriminada, cunha lexislación e un sistema educativo segregados, e sometida ao derrubamento das súas casas, o espolio de recursos, o encarceramento, o asasinato e a privación da liberdade de movemento. Os tres últimos grupos da poboación palestina -Xerusalén, Cisxordania e Gaza- non poden participar no sistema político da potencia ocupante.

Simpatías mizrahi co pobo palestino

No entanto, o fracaso máis importante do colonialismo de asentamento de Israel é que, hoxe en día, hai sectores minoritarios da comunidade xudía mizrahi que se identifican coa xente palestina, coa que compartillan a común identidade árabe e as politicas discriminatorias aplicadas polas autoridades israelitas. Neste sentido, Reuven Abarjel, fundador dos Israel Black Panthers e membro do Mizrahi Democratic Rainbow, apoia o movemento de Boicote, Desinvestimentos e Sancións (BDS). Tamén participa nalgúns comités populares contra os procesos xentrificadores que son en realidade unha limpeza étnica encoberta en cidades como Haffa, Ramla ou Lod, antigas poboacións palestinas dentro de Israel, onde se estableceran comunidades mizrahims. Contodo, a maioría de mizrahims cre no proxecto colonial sionista e moitas persoas están moi próximas aos grupos de extrema dereita antipalestina. Con intención de abrir a mente destes colectivos, o mizrahi Jowan Safadi compuxo a canción To be an arab, que tenta recuperar o pasado árabe da comunidade e proclama a posibilidade de convivir coa Palestina histórica anterior a 1948.

Aritz García

*Artigo publicado no número 430 da Directa.