José Ángel Benítez faleceu na súa cela do cárcere de Zuera (Zaragoza) o 14 de outubro de 2016. A primeira versión oficial falou de morte natural, aínda que unha segunda autopsia ditaminou que o falecemento se debeu a un atragantamiento. A Audiencia de Zaragoza ratificou recentemente o arquivo da causa, alimentando a idea dunha morte causada por unha fatalidade. Con todo, as condicións en que estaba encarcerado este bilbaíno, relatadas na entrevista que se publica aquí, suxiren que a morte de Benítez podería ser unha fatalidade perfectamente evitábel se non fose vítima dun modelo penal caduco e inhumano que nunca tivo a reinserción como obxectivo real máis aló dun escaparate hai tempo descoidado.

Benítez acababa de facer 40 anos, dos cales levaba case a metade (18) encarcerado en réxime de isolamento, cumprindo unha pena de 38 anos derivada da suma de numerosos delitos cometidos cando era novo e toxicómano; estaba en tratamento psiquiátrico e, dúas veces ao día, era obrigado a engolir de golpe 10 pílulas e tres sobres de medicación. Alén da causa concreta que provocou a morte, sobre a cal os seus achegados teñen o dereito a coñecer todos os detalles -algo que as autoridades penais e xudiciais están a impedir-, a morte de Benítez condensa grande parte dos males que afectan o sistema carcerario español. Que unha persoa con trastornos psiquiátricos morra aos 40 anos nunha cela despois de pasar media vida sufrindo a dispersión e o isolamento penal debería envergoñar os xestores deste modelo inhumano e, sobre todo, deshumanizador.

Nas institucións vascas está presente a demanda da competencia de prisións, unha iniciativa que conta co apoio dunha amplísima maioría social e que, alén da cuestión puramente competencial, debería servir para abrir un debate amplo e franco sobre que modelo penal queremos construír, conscientes sempre de que, en último termo, o cárcere non é senón o reflexo máis cruel e sincero do carácter dunha sociedade.