En democracia, o poder ha de ser un “stripper” e a cidadanía non ten outro remedio que converterse nun “voyeur”; nunca ao contrario». Contodo, o Reino de España é a excepción de Europa e de Occidente a esa esixencia. Cada ano, moitos historiadores esperan con ansia a desclasificación de documentos secretos que de forma automática aplica o Goberno británico. As súas leis contemplan que todos os arquivos son públicos a partir de 30 anos. Grazas a eles soubemos que Franco censurou o accidente nuclear de Pombais (Almería, 1966). Tamén desde o Reino Unido chegounos a cooperación do franquismo con Hitler (Operación Carne Picada), e desveláronse os lazos coa ditadura arxentina de Videla ou as tácticas de represión durante as folgas de Vitoria (1976).

 

Los grandes secretos de España que puede que nunca conozcamos

 

Non é de estrañar o berro do catedrático de Historia Contemporánea da Universidade Complutense Juan Carlos Pereira: «Quero ser un investigador británico, para coñecer o que acontece en España».

Pereira encabezou hai uns anos xunto con 300 investigadores de 16 países un manifesto para reclamar que o Reino de España adapte a súa Lei de Segredos Oficiais (1968) de corte predemocrático á modernidade. E que acabe o bochorno de coñecermos as cousas de dentro grazas aos Arquivos Nacionais Británicos ou aos desclasificados dos Estados Unidos. «Somos unha excepción. E iso afecta o acceso ás fontes arquivísticas. Do franquismo á Transición, todo debería estar aberto», reclama o tamén catedrático de Historia Contemporánea Ricardo Martín da Garda.

Grandes secretos desvelados pola transparencia

A represión da ditadura arxentina

O pasado 28 de novembro, o Arquivo Nacional de Seguridade de Washington desvelou que os EUA coñecían as desaparicións forzosas da ditadura de Videla en Arxentina desde 1980, segundo relatorios da súa Embaixada no país.

Os anos de chumbo na Italia dos 70 e 80

Matteo Renzi desclasificó en 2014 toda a documentación sobre oito grandes atentados cometidos en Italia entre 1969 e 1984, nos anos de chumbo de Brigadas Vermellas. O asasinato de Aldo Mouro está máis preto de aclararse.

As ansias justicieras de Winston Churchill

Amado mais expeditivo. O presidente británico tiña previsto executar Hitler na cadeira eléctrica se for capturado. Tamén defendeu “borrar do mapa” indefensos pobos alemáns por vinganza. Foi disuadido por membros do seu gabinete.

A Guerra das Malvinas, libre para os ingleses

Os investigadores españois non poden acceder a moitos arquivos da Guerra Civil (1936-39). Os ingleses abriron en 2013 os seus sobre a Guerra das Malvinas, ao cumprirse os 30 anos de prazo que marcan as súas leis.

O masacre que mudou a Guerra de Vietnam

O 16 de marzo de 1968, o Exército americano masacrou 347 persoas na aldea de My Lai facéndoos pasar por guerrilleiros. A Biblioteca Presidencial desvelou despois o intento de Richard Nixon por ocultar os feitos.

O “elefante branco” do 23-F

Quen foi o “Elefante Branco” do golpe de estado do 23-F, un episodio aínda hoxe poboado de sombras? Canto diñeiro fo investido en crear os GAL? Coñecían os americanos que se preparaba o asasinato de Carrero Blanco por ETA? Ducias de preguntas como estas gardan a súa resposta no coto vedado da lei. Defensa desclasificou e dixitalizou 1.900 páxinas sobre supostos avistamentos de OVNIS, cuxo interese «resulta cando menos rocambolesco», ironiza o presidente da Federación de Arquiveiros de España, José María Nogueiras.

Tempos de mudanza

Unha das primeiras accións do PNV no Congreso dos Deputados na anterior e frustrada lexislatura foi recuperar rexistrar unha proposta para modernizar a Lei de Segredos herdada do franquismo (ano 1968), mais a disolución das Cámaras deixouna no tinteiro. En decembro de 2016, xa na actual lexislatura, o Parlamento aprobou tramitar esta proposición, que fixaría a desclasificación automática (tope de 25 anos para materias secretas e 10 para as reservadas), ademais de atribuír en exclusiva ao Consello de Ministros a facultade de clasificar segredos oficiais. Camiño de cumprir 40 anos, a actual normativa concede esa prerrogativa tamén a Defensa e non establece ningún límite temporal.  No Reino de España os segredos de Estado poden selo para sempre. «Trátase de aumentar a saúde democrática, de impedir as chaves do eterno segredo», resumiu na súa exposición o relator do PNV, Mikel Legarda.

E tamén se trata de previr situacións como a que evitou hai moitos anos a presión e as queixas do gremio de arquiveiros. «Cando chegou a democracia houbo un intento de destruír os arquivos policiais. Nós logramos paralizalo», lembra Nogueiras. Esta situación explica que aínda non se poidan abrir moitos arquivos mesmo desde os anos trinta do século pasado. Relatan historias das que van ficando poucas testemuñas vivas.

Ningún goberno dun e outro signo tomou moi en serio as persistentes andanadas do amplo colectivo de historiadores. Nunha delas e en tempos de Rodríguez Zapatero, un centenar de expertos, con asinaturas como a do hispanista Paul Preston, reclamaron ao Ministerio de Defensa a desclasificación de 10.000 documentos entre 1936 e 1968. A primeira muller titular desta carteira, Carme Chacón, preparou esa abertura. Mais pillouna a mudanza de lexislatura e o seu sucesor, Pedro Morenés (PP) impuxo a política tradicional de segredo.

A profesora e exdirectora da Cátedra de Memoria Histórica da Complutense Mirta Núñez Díaz-Balart foi unha das portavoces daquel colectivo. Aínda hoxe pregúntase «que se quere ocultar con todo isto». Respóndese a si mesma: «Moitos teñen medo a que varíe o coñecido e prefiren agarrarse á versión doutra época». Entre aqueles 10.000 documentos había datos sobre as actividades clandestinas de Radio España Independente (1964-68), os planos coas tropas de Ifni ou a guerra nese Protectorado marroquíno (1957-58). E a pregunta repítese: que perigo representan estes capítulos da nosa historia para a seguridade do Estado?

Neste sentido, hai coincidencia entre os especialistas en que a proposta dos 25 anos de custodia é axustada. «Se hai algo que necesite máis tempo, que se acredite. Mais que non o faga nin o Goberno nin Defensa, senón a Comisión de Segredos Oficiais do Congreso, en que están todos os grupos», propón José María Nogueiras.

«O que necesitamos é un procedemento para a desclasificación que sexa automático, cronolóxico, porque nunha democracia moderna os poderes poden ser discrecionais, mais non arbitrarios», subliña o profesor de Dereito Constitucional en Valladolid Óscar Sánchez. É dicir, algo parecido ao que teñen na Franza, nos EUA, na Gran-Bretaña, Italia, Suecia… E deixar de equipararnos a Grecia e Chipre, únicos europeos que tampouco teñen regulado o dereito de acceso.

Historia armacenada

Mesmo hai países da extinta Cortiña de Ferro que nos superan en axilidade. Ricardo Martín da Garda, experto nos estados exsoviéticos, publicou recentemente Os loitadores da liberdade, onde describe o intento de revolución democrática en Hungría en 1956. Pasou meses enteiros consultando arquivos en varios países do Leste. «Puidemos entrar nos da Stasi (Policía política da Alemaña comunista) ou nos do Partido Comunista sen molestias». A nova Alemaña reunificada mesmo foi capaz de «escanear e recuperar os anacos de papel da Stasi para que os xermanos puidesen coñecer a súa verdade, por dura que fose».

No Reino de España, o debate sobre o acceso a calquera documento pareceu despexarse cando se aprobou en 2013 a Lei de Transparencia, que debía acubillar a abertura das portas de nosos “palacios de goberno”. O seu texto ofrece un louvábel artigo 12: «Todas as persoas teñen dereito a acceder á información pública». Non logrou pasar de aí.

Os arquiveiros van máis aló e denuncian o escaso celo do Goberno actual na custodia do seu material. «Os andeis dos ministerios están colmatadas. Están a levalos a unha nave dun polígono industrial sen métodos seguros de arquivo», denuncia José María Nogueiras.

Asuntos Exteriores encabezou o afán ocultista e exasperou aínda máis os historiadores despois de declarar “secreta” ou “reservada” case toda a súa documentación. As revelacións da Wikileaks sobre a guerra de Afganistán ou a complicidade española cos voos ilegais da CIA para levar presos a Guantánamo levaron o ministerio a fechar o acceso. Un acordo do Consello de Ministros do 15 de outubro de 2010 clasificou como “secretas” até catorce materias. Esta disposición non se publicou no Boletín Oficial do Estado. O PP rematou a faena coa clausura total dos fondos históricos de Exteriores e o despezamento e repartición entre dous arquivos: o Histórico Nacional (até 1931) e o xeral da Administración de Alcalá (de 1932 até 1980). «É insólito. Esnaquizárono», denuncia Martín da Garda.

16 meses despois os partidos de goberno da monarquía non deixan abrir a porta

Case un ano e medio despois de o PNV rexistrar a súa proposta, a reforma continúa conxelada xa que, semana após semana, foron sucedéndose as prorrogacións do prazo de presentación de emendas. Na pasada terza feira, e apesar de que Cidadanos xa non apoiaba máis ampliacións, foron o PP e o PSOE os que se uniron na Mesa do Congreso para bloquearen máis unha vez a súa tramitación, segundo indican fontes parlamentarias.
ANTONIO CORBILLÓN

Fonte: Idea