O núcleo duro do aparato xudiciario español convértese, despois do revés político, social e electoral do 21D, no cerebro da estratexia represiva contra a demanda democrática de autodeterminación.
Carga policial no 1 de outubro no Servei Municipal d’Ocupació de Sant Narcís de Girona / CARLES PALACIO
O Estado español, personificado na figura de Felipe VI -que ostenta o máximo poder no exército e cargos de honra na cúpula xudiciaria-, non escatimou recursos policiais nin administrativos contra o dereito a decidir. Sesenta procesos penais abertos, con 832 persoas investigadas, configuran unha causa xeral que recorreu aos tipos delitivos de sedición e rebelión, penados con até 30 anos de cárcere, e que reinterpretou os delitos de odio á vontade do Ministerio español do Interior. Maxistrados completamente afíns ao PP, encabezados por Manuel Marchena desde o Tribunal Supremo, definen e dirixen agora a folla de rota autoritaria da razón do Estado.
En retrospectiva, é só unha nova reviravolta. Máis unha. Cando a anomalía e a excepción crecen, veñen de lonxe e agudízanse. De lonxe: se primeiro foi a sentenza do Tribunal Constitucional (TC) de 2010 impulsionada polo PP, que recortou o Estatuto aprobado en referendo, logo apareceu a persistente Brigada Aranzadi. Foi rebaptizada así polo xornalista Enric Juliana, despois dunha intervención en Madrid no 20 de xaneiro de 2014, de Miguel Herrero de Miñón. Nun debate na Casa de las Américas da capital española, un dos sete pais da Constitución española de 1978 sostiña: “O problema de Catalunya é eminentemente político e non se resolverá co Aranzadi na man”. Mais a Brigada Aranzadi -o cerne duro da avogacía do Estado español- marcou o compaso: desde o ano 2010 máis de 40 leis aprobadas no Parlamento de Catalunya foron recorridas polo executivo do PP perante o Tribunal Constitucional. Todas foron suspendidas de inmediato -por prerrogativa gobernamental- e unha vintena foron definitivamente anuladas.
Co pasar do tempo, diante da persistencia e a intensificación da reclamación independentista e despois do 1-O e o 27-O, neste outono chegouse, por vez primeira, á aplicación -cunha posta en marcha de medidas non previstas na propia Constitución- do arttigo 155. Efectos fulminantes: destrución do goberno, disolución do Parlamento, intervención xeral das institucións e convocatoria de novas eleccións. “Se han convocado elecciones para que gane el constitucionalismo”, esclareceu a ministra española de Defensa, Dolores de Cospedal, o 5 de decembro. Fracasada tamén esta opción, coa revalidación no pasado 21-D da maioría independentistas parlamentar, a centralidade da estratexia represiva do Estado español pivota agora sobre o búnquer xudiciario do réxime institucional nacido en 1978.
A hemeroteca é prolífica. “Más dura será la caída”, advertía o título da primeira querela presentada pola Fiscalía xeral no 31 de outubro. En febreiro de 2017, Juan Luís Cebrián xa anunciaba o recurso ao 155: “Entonces el debate ya no sería cuándo van a lograr la independencia, sino cuándo van a recuperar la autonomía”. E no pasado 28 de decembro, o arquitecto e brazo executor do 155, Roberto Bermúdez de Castro, recoñecía que se comezou a preparar e deseñar o dispositivo de intervención no mes de abril, discretamente e coa Delegación do Goberno en Catalunya como base de operacións, nunha pequena equipa integrada por tres persoas. Na mesma entrevista, o secretario de Estado para as Administracións Territoriais e número 2 da vicepresidenta, Soraya Sáenz de Santamaría, responsabilizaba directamente os meios públicos cataláns de todo: “É culpa da información que reciben dos medios públicos […], o de TV3 e Catalunya Ràdio é unha vergoña”. Con motivo da Pascua Militar celebrada no pasado fin de semana, a ministra Cospedal insistía: “El Ejército sigue estando preparado para cualquier eventualidad”.
Do 155 ao 155
Apesar da derrota inflixida no pasado 21-D na estratexia urdida polo Estado español, o 155 continuou, estes días, coas últimas agresións. Intervida dobremente a Generalitat -politicamente desde o 27 de outubro e económicamente desde o 20 de setembro-, a habitual roda de chamadas e contactos para establecer a data da sesión constituinte do Parlament de Catalunya fíxoa, a semana pasada, a vicepresidenta do executivo español, Saénz de Santamaría. Fíxoo con todos os grupos políticos menos a CUP, e fixouna para o seguinte 17 de xaneiro. En calquera caso, Cs, PP e PSOE avisaron que o recurso a unha nova aplicación do 155 continúa plenamente vixente. “No nos vuelvan a poner a prueba”, advertiu Mariano Rajoy no 29 de decembro. Dixérao tamén nove días antes, no decurso dun xantar de nadal co PP madrileno: “Ahora ya saben lo que pasa”.
É como se Giorgio Agamben chamase á porta do Reino de España. O filósofo italiano alerta, desde 2004, que a excepción converteuse nunha forma de goberno e derivou en tecnoloxía do poder: saltar a lei, violentala, para aplicala. En termos similares expresouse reiteradamente a canadiana Naomi Klein a propósito das doutrinas do shock: conseguir por vias excepcionais o que non son capaces de conseguir por vías democráticas. O politólogo Jordi Muñoz sinalaba tamén a opción escollida polo Estado español: “Entre a via canadiana e a vía británica, escolleron a vía turca”. O duro discurso de Felipe VI no 3 de outubro –“se han situado totalmente al margen del derecho y de la democracia […], es responsabilidad de los legítimos poderes del Estado asegurar el orden constitucional”– concorda con esta vía, que ten como obxectivo político -en palabras de Sáenz de Santamaría- “liquidar e descabezar” o independentismo. Quer dicir, a primeira opción política da sociedade catalá, que recolleu un 47,5% dos sufraxios. Frustradas as urnas -cun PP en mínimos históricos como derradeira forza política catalá-, é a vez das ordes: xudiciais. “O que non gañan nas urnas pretenden impolo desde os tribunais”, manifesta o xurista August Gil Matamala.
Este deslocamento da frustrada batalla político-electoral ao campo xudiciario-represivo fixo que coincidise, por quinto ano consecutivo, co relatorio do Consello de Europa sobre a falta de independencia xudicial no Estado español -ver anexo- e o incumprimento reiterado das recomendacións do GRECO, o grupo de estados contra a corrupción do mesmo organismo continental. Sobre os que desenvolverán a xestión do maior proceso xudiciario-político desde o final da ditadura, recai hai anos un marcado viés politizado, unha clara dependencia gobernamental e unha acreditada designación partitocrática. Que o último presidente do Tribunal Constitucional fose Francisco Pérez de los Cobos, militante do Partido Popular, non foi máis que a metástase. A maiores, recentemente, o Estado sofreu un fracaso estrepitoso tentando situalo no Tribunal de Estrasburgo, despois de pór en evidencia os seus descoñecementos de idioma diante dos entrevistadores e que mentira no currículo. O seu substituto no Constitucional, o conservador González Rivas, como membro da Junta Electoral Central, prohibiu as concentracións do 15-M na véspera das eleccións municipais de 2011. O nomeamento fíxose en detrimento do maxistrado Andrés Ollero, que soaba en todas as apostas, mais dezasete anos como deputado do PP abortáronno. Compre lembrar que Diego Pérez de los Cobos -procesado e absolvido por torturas no País Vasco-, irmán do expresidente do TC e xeneral da Garda Civil, foi o máis alto mando da violencia policial do 1-O.
O búnquer do réxime: todo o poder para Manuel Marchena
Hoxe, á cabeza do Consello Xeral do Poder Xudicial (CXPX) está Carlos Lesmes, presidente do Tribunal Supremo que fixo carreira á sombra da aznaridade -entre 1996 e 2004, en servizos especiais no Ministerio español de Xustiza como director xeral de Relacións coa Administración de Xustiza do PP. Lesmes, membro da conservadora Asociación Profesional da Maxistratura (APM), foi un habitual -como relator ou coordenador- dalgúns dos cursos da Fundacion FAES, dirixida por José María Aznar. Asinou a sentenza que prohibía a legalización política de Sortu, tombada finalmente polo Tribunal Constitucional. Despois de dez anos de ilegalización, a nova aposta da esquerda abertzale –EH Bildu– converteuse na primeira forza política municipal vasca en maio de 2011 e a segunda forza política vasca no pasado 2016.
Mais é Manuel Marchena, desde a presidencia da sala segunda do Tribunal Supremo, quen constitúe hoxe o cerne duro do poder xudiciario no Estado español. O maxistrado prosperou sob a aznaridade e detrás da batuta do ultraconservador Jesús Cardenal, através da Secretaría Técnica da Fiscalía Xeral. Chegou a presidir a sala segunda en setembro de 2014, grazas aos votos do sector conservador e da vogal proposta por CiU, Mercè Pigem. A vocal converxente demitiu dous meses máis tarde, ao ser apañada saindo da fronteira andorrana con 9.500 euros en efectivo.
Marchena tamén está detrás do nomeamento do desaparecido José Manuel Maza como fiscal xeral. Os dous proceden da mesma instancia -sala segunda- e saíron, ao tempo, salpicados no caso da Schola Iuris, unha empresa propiedade dos socios do comisario Villarejo, cerebro da Operación Catalunya, onde impartiran docencia. Maior relevancia política teñen, no cadro da trama corrupta do caso Lezo, as conversas grabadas entre Ignacio González e Eduardo Zaplana. Nelas constataban que Moix sería o novo fiscal anticorrupción -”un tío serio y bueno”- e que Marchena era tamén “de los buenos”. Moix foi con efecto nomeado por Maza e tamén viña apadriñado por Marchena, mais tivo de demitir cando InfoLibre fixo público que tiña unha sociedade deslocalizada en Panamá, Duchesse Financial Overseas, de que era titular nun 25%. Por estes feitos, Maza foi reprobado polo Congreso en marzo de 2017.
Paradoxalmente, Marchena é coñecido en Catalunya por ser o relator da sentenza que anulou a absolución, decretada pola Audiencia Nacional española, contra os xovens indignados que protestaban no chamado “sitio ao Parlament”. Naquel procedemento, quen recorrera ao tribunal especial da Audiencia Nacional española empregando o tipo penal de sedición fora a Generalitat e o Parlament de Catalunya quen exerceu a acusación, encanto CiU falaban publicamente de tentativa de “golpe de Estado”. Tamén exerceu a acusación a ultradereita Manos Limpias. Hoxe, os oito condenados a tres anos de cárcere por un delito contra as institucións do Estado aínda están á espera dunha resolución definitiva.
Máis recentemente, e directamente vinculadas ao proceso soberanista, están outras dúas decisións do maxistrado. Foi o relator da sentenza que condenou Francesc Homs a trece meses de inhabilitación polos preparativos do 9-N. E tamén é de Marchena a rúbrica que asinaba o auto que arquivaba a querela por violación de segredos, prevaricación e malversación –“al no existir indicios de que hubieran cometido tales delitos”– contra o ex ministro español do Interior Jorge Fernández Díaz e o ex director da Oficina Antifraude, Daniel de Alfonso, despois das conversas grabadas no ano 2015 no gabinete do ministro e onde se conspiraba contra os líderes dos principais partidos soberanistas.
Ora, e en relación coa causa aberta por sedición no Tribunal Supremo, Manuel Marchena estivo especialmente cauteloso coa redacción, da que era relator, do auto de admisión da querela por sedición presentada polo fiscal Maza. Marchena quer garantir, evitando calquera contaminación procesual que o impida, que formará parte da sala que xulgará e condenará os procesados. É pública a pretensión do maxistrado Pablo Llarena de fechar a instrución antes do verán, embora nunha entrevista no 2012 manifestaba: “A cuestión da identidade catalá e da integridade do Estado español non ten resposta xudicial, senón política”
A celeridade forma parte da excepción, na busca dunha rápida inhabilitación, primeiro preventiva, e, a seguir, definitiva. A preventiva, porque, unha vez confirmado o auto de procesamento, previsibelmente antes do verán, a suspensión xa afectará directamente os cargos electos procesados. A definitiva cando sair a sentenza, tendo en conta que, xulgándose no Supremo non haberá segunda instancia xudicial a que recorrer. A inhabilitación preventiva farase en aplicación do artigo 384 da Lei de Axuizamento Criminal, que equipara rebeldes e terroristas desde maio de 1988. Ese artigo foi incorporado na lei procesual hai agora 30 anos e é o chamado “artigo Yoldi”, lexislado ad hoc despois da designación de Juan Carlos Yoldi, deputado electo e preso político vasco, como candidato a lehendakari por Herri Batasuna.
Un círculo ideolóxico, endogámico e conservador
O nomeamento de Maza no 2016 non foi, contodo, o único dunha terna que integra unha mesma esfera de poder, que se nutre da sala segunda –a sala penal– do Supremo. O novo fiscal xeral, de designación gobernativa, que substitúe Maza despois da súa morte súbita na Argentina, é Julián Sánchez Melgar, membro da mesma sala, que foi nomeado no ano 2000, tamén cos votos conservadores. Maxistrado de control do CNI e claramente afín ao PP, foi o artífice da doutrina Parot -un tipo de cadea perpetua encoberta que prolongaba a condena até os 30 anos efectivos-, que foi tombada polo Tribunal Europeo de Dereitos Humanos. Co fiscal Maza compartillou durante anos a coordenación editorial de Práctica Penal -de Editorial Sepin.
No interludio, antes do nomeamento de Melgar, tomou o mando provisoriamente o tenente fiscal Luís Navajas, brazo dereito de Maza nas querelas contra o soberanismo. Del é o coñecido como “Informe Navajas” de 1989, un memorando que naceu maldito e que outro fiscal xeral, Javier Moscoso, encerrou nunha gaveta con fecho e cadeado: naquel relatorio vinculábase o tráfico de drogas, a prostitución e o contrabando no País Vasco coa loita contra a ETA e o “foco de corrupción” -en palabras do xeneral Pedro Catalán- en que se convertera o cuartel de Intxaurrondo.
Tamén despois dos casos que inhabilitaron o xuiz Garzón -Marchena era o xuiz relator-, diversos xuristas dirixíronse ao que na altura era presidente do CXPX Carlos Dívar -que tivo de demitir, posteriormente, polos fastuosos gastos persoais e viaxes de luxo a cargo da institución- expondo que numerosos membros da sala segunda do Supremo desenvolvían “actividades profesionais patrocinadas por fundacións como a FAES ou escritorios de avogacía que, nalgúns casos, son defensores dos principais imputados no caso Gürtel”. Os nomes que saían naquela denuncia eran, precisamente e entre outros, os de Manuel Marchena, Julián Sánchez Melgar e José Manuel Maza.
Tamén en pleno escándalo pola caixa B do PP, no 16 de outubro de 2014 Manuel Marchena xantaba nun reservado co ex ministro español Ángel Acebes, pouco antes de ser imputado polo xuiz Ruz; unha garrafa magnum de viño francés Petrus de 2.000 euros e dous quilos de angulas eran algúns dos pormenores da mesa dos comensais. Non é o único vínculo de Marchena cos ex ministros de Aznar: o maxistrado forma parte do xurado do galardón La Ley, que outorga a Fundación Wolters Kluwer. A fundación tiña como presidente do consello español o ex ministro de Xustiza do PP José María Michavilla, que até o 2015 controlaba o 37% da sociedade através de Professional Business School.
A triáda da persecución
Embora hoxe o quebracabezas xurídico contra o 1-O está espallado en catro instancias xudiciarias -TSXC, Xulgado 13 de Barcelona, Audiencia Nacional española e Tribunal Supremo-, as anomalías foron detectadas desde o principio: a primeira, e talvez a máis relevante, é que a Audiencia Nacional española non é legalmente competente para xulgar os delitos de sedición e rebelión. Para o facer, a xuíza Teresa Lamela retrocedeu para interpretalo baseándose no previsto no caduco Código Penal de 1973. O resto de medidas excepcionais -equiparación do protesto pacífico con violencia, ordes de prisión preventiva, requerimentos ideolóxicos de lealdade constitucional, monitorización de renuncias políticas, reinterpretación dos delitos de odio- son demasiado coñecidas. Para Gil Matamala, coñecedor do Tribunal de Orde Pública en ditadura e da Audiencia Nacional española en democracia, “non son necesarias ordes directas, os xuíces xa teñen incorporados os valores do Estado. Hai unha ideoloxía e un nacionalismo de Estado inoculado na xudicatura; a cohesión do sistema xudicial está en perfecta consonancia co poder político cando é profundamente de dereitas e reacciónario, como o actual”.
Consello de Ministres extraordinario convocado por Mariano Rajoy / POOL MONCLOA (CESAR P. SENDRA)
En calquera caso, Tribunal Supremo, Fiscalía Xeral e as unidades de intelixencia da Garda Civil que operan como policía xudiciaria constituén hoxe o triángulo da instrución que xestionará a excepción. O primeiro vértice do trípode depende directamente de Manuel Marchena; o segundo, do executivo através do Ministerio español de Xustiza, e o terceiro, organicamente do Ministerio español de Defensa mais funcionalmente do Ministerio español do Interior. Para o avogado penalista Iñigo Iruin é unha dinámica en que “o Estado continúa a existir encanto o dereito desaparece”.
Con todas as diferenzas, significativamente a ausencia de violencia, o padrón de conduta é similar ao aplicado no País Vasco no ciclo 1998-2010. Na altura -coa violencia da ETA como pano de fondo- xa se berraba “A por ellos” e a consigna foi “todo é ETA”. O avogado Iñigo Iruin, novamente, lembra aquela dinámica: “Aquela era unha tese político-policial, que o xuiz Garzón vestiu con traxe xurídico recheado de excepcionalidade, a Audiencia Nacional levouno a pasear “bajo palio” e o Supremo santificouno”. Para iruin, a operativa hoxe é a mesma na cuestión catalá: “Diante dunha situación de estado de necesidade, o TS pretende elaborar un dereito positivo de crise con que encherá algunhas ‘lacunas’ do dereito penal para facer fronte á situación; a excepción constrúese sobre un vacío legal”.
Antecedentes de feito: o proceso é o castigo
No cadro do dereito penal político de excepción, as palabras da vicepresidenta Sáenz de Santamaría gabándose de ter liquidado o independentismo lembran directamente as proferidas por José María Aznar despois de fechar Egin en xullo de 1998. Desde Turquía, sacando peito, afirmaba: “Crían que non nos atreveríamos?”. A pulsión politica das decisións xudiciaris ficaba nua. Do ciclo de excepción no País Vasco -cinco medios de comunicación clausurados, dez organizacións ilegalizadas e proscripción de todos os organismos populares- fica a frase, proferida polo fiscal xeral Conde-Pumpido despois da ilegalización das candidaturas municipais da ANV: “Nos hemos pasado pero ha colado”. Na vista que atendía a petición de liberdade de Oriol Junqueras, no pasado día 4, o fiscal Javier Zaragoza afirmou: “Os resultados do 21-D son pouco encoraxadores”.
Fica tamén a constatación dun dereito de emerxencia que responde á urxencia do momento, embora anos despois consten reveses xurídicos. O caso dos media populares vascos é significativo: Egin foi fechado no 1998; Ardi Beltza no 2001, e Egunkaria no 2003. No 2009, o TS calificaba o encerramento de Egin de ilícito, Ardi Beltza nunca tivo xuízo e a sentenza do caso Egunkaria, no ano 2010, concluía que a clausura do xornal fora “inconstitucional”. No entanto, contra o autoritarismo do Estado español, compre lembrar que no día seguinte ao encerramentode Egin naceu Euskadi Información e, despois, Gara; que Kale Gorria colleu o facho de Ardi Beltza, e que o encerramento de Egunkaria fixo nacer Berria.
Daquel longo ciclo represivo no País Vasco, compre lembrar que o último encarcerado -Joxean Etxeberría- abandonou a prisión no pasado 4 de xaneiro despois de cumprir doce anos de condena, como consequencia do macro-xuízo do sumario 18/98, que durou sete meses e condenou 38 persoas. Na altura, no 2007, observadores internacionais xa alertaran que “máis do que un xulgamento sen probas tratábase dun xuízo sen delitos”. Especial relevo ten unha das pezas daquel sumario -a relativa aos promotores da desobediencia civil pacífica e non violenta desde a Fundación Joxemi Zumalabe. En maio de 2009, o TS ditaminou a absolución de oito condenados a dez anos de prisión, nunha sentenza final –”posíble vulneración del derecho a la presunción de inocencia”- en que ainda se pode ler: “La desobediencia civil puede ser concebida como un método legítimo de disidencia frente al Estado, debiendo ser admitida tal forma de pensamiento e ideología en el seno de una sociedad democrática”. Un dos condenados, Sabino Ormazabal, lembra os feitos: “Detivéronnos no 2000 e absolvéronnos no 2009; desde outra perspectiva vital, a sentenza si que durou dez anos”.
Tripla excepcionalidade
“Que no cunda el pánico”, editorializaba El País dous días despois do 21-D. Doutrina de Estado, o guión da condena está escrito e a maquinaria dunha tripla excepcionalidade continúa engraxada: a política –155–, a económica -via Montoro, contorcendo a interpretación da lei de estabilidade orzamental, e vía reforma do 135 desde 2010- e a xurídica -vía Marchena. A excepción, porén, ven de máis lonxe. Para o constitucionalista Pérez Royo, o golpe de estado foi consumado no ano 2010, coa sentenza que recortaba o Estatut de Catalunya aprobado en referendo: “A sentenza do Tribunal Constitucional contra o Estatut foi formalmente unha sentenza, mais materialmente foi un golpe de Estado […] O Estatut de Catalunya non é o Estatut de Catalunya. É o Estatut do PP para Catalunya, o Estatut que o PP através do Tribunal Constitucional conseguiu impor a Catalunya contra a manifestación de vontade expresamente formulada polo Parlament e pactuada coas Cortes Xerais e contra a manifestación de vontade do corpo electoral de Catalunya expresada en referendo””. O mesmo Pérez Royo, nun artigo en ElDiario.es, calificou de “esperpéntico” o auto que confirma a prisión -por unanimidade- de Oriol Junqueras e que inverte os responsábeis da violencia do 1-O: “Non houbo ‘alzamento violento’ por parte do Govern, mas si ‘contra-alzamento violento’ por parte do Gobierno de la Nación. Na provocación deste contra-alzamento está a xustificación do delito de rebelión. […] A Generalitat é a responsábel da violencia exercida polo Estado contra os seus ciadáns. Esta é a violencia que converte Oriol Junqueras en reu do delito de rebelión. Isto nunca pode acaber ben”. Paradoxos: encanto o ministro español de exteriores, Alfonso Dastis, nega esta violencia por todo o mundo, o Supremo constátaa e impútaa ao soberanismo.
O politólogo Jaime Pastor, editor da revista Viento Sur, afirma que “a aplicacón do ‘dereito penal do inimigo’ en Catalunya non é outra cousa que unha das formas que adopta o proceso de desdemocratización acelerada de réximes formalmente democráticos que se impoñen desde o inicio da Grande Recesión no 2008”. A filósofa Marina Garcés escribiu recentemente: “A posta en marcha do 155, que levou a estas eleccións forzosas, é unha expresión clara desta maneira de exercer o poder, que consiste en decretar crises das que non podemos sair. Mais é moito máis do que iso, porque do que se trata é de monopolizar a decisión impendindo a solución. Encanto estivermos en crise, o poder terá a última palabra”. Entretanto, desde o pasado 12 de novembro, a razón de Estado decretou segredo de Estado a violencia policial do 1 de outubro, a maior violencia institucional producida desde a transición. Sob tutela xudicial e novamente sob excepción permanente, Manolo Vázquez Montalbán faria retrucar Brecht: “Algúns xuíces son realmente incorruptíbeis; nada nin ninguén pode obrigá-los a facer xustiza”.
Vulneración de dereitos documentada
Diversos relatorios xa abordan e avalían o impacto dunha excepcionalidade múltipla. O primeiro –“Violació de Drets Civils i Polítics. Catalunya. Setembre i octubre de 2017”– foi o elaborado pola campaña Som Defensores, coordinado entre outros polo Centre Irídia, e onde se constata o recurso a métodos extralegais e abusivos empregados polo goberno español. Á súa vez, o relatorio do Grup de Periodistes Ramon Barnils documenta até 110 casos de represión á liberdade de información nos últimos meses, e o xornalista especializado Jordi Borràs compilou até 139 casos de violencia españolista durante o outono de 2017. As investigación abertas polo Síndic de Greuges en relación cos feitos do 1-O (1.066 persoas feridas segundo o Departamento de Saúde) concluíron anunciando que as “afectacións de dereitos fundamentais e de liberdade públicas poderían acabar no Tribunal Europeo dos Dereitos Humanos”. A maiores, a web impulsada por Servidors Públics inventaría pormenorizadamente os efectos e danos da aplicación do 155. Especial mención requer o relatorio “El Minotaure del 78” -coordinado por Benet Salellas e Mireia Vehí a iniciativa de diversas alcaldías alternativas-, que conforma unha pormenorizada compilación da excepción política, xurídica e policial impostas a Catalunya.
155: Unha aplicación alén da lei
Cuarenta anos despois, Manuel Fraga Iribarne gañou o debate xurídico que perdeu no debate constitucional de 1978. O pai fundador do PP pretendía que o artigo 155 fose un dereito de intervención practicamente absoluto, mais a redacción definitiva rexeitou a súa emenda e limitou a capacidade para obrigar unha comunidade autónoma a cumprir a lei vixente. O 155, nunca desenvolvido xuridicamente, non prevé ningunha das medidas adoptadas por Rajoy. O maxistrado emérito do Tribunal Supremo, José Antonio Martín Pallín, xa o anunciaba antes da súa aplicación: “As decisións que se adoptaren poden resultar paradoxalmente inconstitucionais, […] a destitución do presidente da Generalitat choca frontalmente coas faculdades que lle corresponden en exclusiva no Parlament, […] recortar a autonomía e a soberania dun parlamento é unha cuestión que afecta os máis elementares principios dunha democracia”.
No pasado 1 de decembro, nun acto celebrado no Col·legi d’Advocats de Barcelona, a Comisión de defensa do mesmo colexio e o Col·lectiu Praga alertaron da inconstitucionalidade e a súa severa vulneración de dereitos fundamentais na aplicación do 155. Na forma -requerimentos previos e aprobación no Senado, con contido inconcreto e xenérico, en contra do que prevé o artigo- e no fondo: o 155 “non permite substituir as autoridades catalás nin desempoderalas” e “vulnera os principios xurídicos de concreción, de necesidade e idoneidade e de proporcionalidade”. Segundo estas voces do dereito, o 155 non habilita a destituir discrecionalmente o Govern, disolver o Parlament de Catalunya, destituir cargos e convocar novas eleccións. O primeiro recurso ao Tribunal Constitucional (TC) presentado pola propia Generalitat foi inadmitido, por “prematuro”. Na terza 9 de xaneiro o Parlament presentou o seu. O TC debe resolver logo a admisión do que presentou o grupo parlamentar Unidos Podemos.
Estado español: entre os últimos da fila en independencia xudiciaria
Un toque de atención atrás de outro do Consello de Europa ao Estado español. E, practicamente, caso omiso do Estado español. Segundo os datos publicados recentemente polo Grupo de Estados contra a Corrupción (GRECO), apenas foron implementadas, parcialmente, sete de cada once recomendacións sobre independencia xudicial e prevención da corrupción. Ás críticas tamén se sumou a organización Transparencia Internacional (TI), que sinala nos seus relatorios que compre despolitizar os órgaos xudiciarios.
Non é para menos. O Estado español sitúase no cuarto lugar polo final do ránking en independencia xudicial da Unión Europea, só por diante de Bulgaria, Croacia e Eslovaquia. A posición peorou dúas posicións a respecto do relatorio anual sobre a calidade xudicial en Europa de 2016.
Só o 30% da poboación española considera que a independencia xudicial é boa ou moi boa. E practicamente o 50% atribúeo a “interferencias políticas”, encanto unha percentaxe similar atribúeo a intereses económicos.
Para reverter a situación, o Consello de Europa instou -en diversas ocasións- o Estado a reforzar a independencia do Consello Xeral do Poder Xudicial (CXPX), a avaliación de altos funcionarios xudiciais ou a mellorar a transparencia entre o fiscal xeral e o Goberno, entre outras. A respecto do CXPX, a institución pediu que como mínimo a metade dos vogais que o integran sexan escollidos directamente por xuices, en sintonía co Consello Consultivo de Xuices Europeos, que considera que as autoridades políticas non han de intervir na selección.
DAVID FERNANDEZ – GEMMA GARCIA
Artigo publicado no número 445 da ‘Directa’
