Calquera banalización implica riscos e ningún deles positivo, mais, trivializar o dereito lévanos a situacións abertamente absurdas que pon en dúbida, mesmo, a propia credibilidade do sistema xurídico. Isto, e non outra cousa, é o que explica que o Tribunal de Apelacións de París recusase a entrega de Josu Ternera a España por un suposto delito de lesa humanidade. Buscar calquera outra explicación non é máis que pretender trivializar a propia resolución recusatoria e, mesmo, á institución que a adoptou.
Non hai dúbida, ninguén pode discutilo, que durante as décadas de actividade de ETA se cometeron graves delitos. Negar que iso sexa así é, tamén, trivializar o acontecido co serio risco de repetir eses tráxicos erros que tanta dor provocaron.
Durante os anos de loita contra ETA colleuse polo atallo, aproveitouse a estrutura do Estado e o seu poder ilimitado e, tamén, foron cometidos graves delitos, moitos xa coñecidos, outros pendentes de coñecer. Negar que iso sexa así é, igualmente, unha banalización do acontecido, correndo mesmo o risco de os repetir e do descrédito que iso tería para o sistema.
Sabendo o anterior, deberiamos ser capaces de asumir que esa non é a vía para solucionar nada: nin o uso da violencia xerará unha situación mellor ou un escenario político máis favorábel a ningún proxecto nin trivializar o dereito e facer un uso espurio do mesmo servirá para resolver conflitos que, na súa etioloxía, son claramente políticos.
ETA demorou moito en comprendelo, mais así o asumiu hai xa máis dunha década e, contodo, os métodos cos que algúns insisten en perseguir quen formou -ou non- parte da desa organización distan moito de adaptarse a unha realidade afortunadamente ultrapasada.
Non todo o feito por ETA pode ser considerado como delito de lesa humanidade, o dereito non o permite e só unha absurda banalización do concepto e das normas de aplicación pode xustificar cualificalo desa forma. Isto, en todo caso, non é unha opinión subxectiva, senón o que se desprende dunha análise da xurisprudencia dos tribunais internacionais e do propio Tribunal Supremo español, que tamén se pronunciou sobre o que é e o que non é un delito de lesa humanidade.
O problema non reside en quen fai tal uso perverso do dereito senón en quen o permite, en quen olla para outro lado cando acontece e en quen, mesmo, chega a asumilo como unha consecuencia lóxica de como funciona o sistema
Insistir en ver mans negras, conspiracións ou operacións de estado por trás da actuación do Tribunal de Apelacións de París é tanto como negar a existencia dun sistema xurídico independente, con fontes claras e interpretacións racionais das normas.
O problema non está en París. Nin o de Josu Ternera era lesa humanidade nin o do 1-O era unha rebelión ou unha sedición e, porque non o son mais hai quen querería que o fosen, as reaccións son agora tan parecidas ás vividas naquel momento en que o Tribunal Superior de Schleswig-Holstein dixo que non vía nin a rebelión nin a sedición pola cal, despois, o Supremo condenou a duras penas de prisión.
A banalización do dereito e da súa aplicación sempre é un risco que apunta na mesma dirección: a desestabilización de calquera sistema democrático. No seu día, e seguimos vendo as consecuencias, contra ETA todo estaba permitido e, agora, contra o procés acontece o mesmo e máis cedo que tarde veremos as consecuencias que iso terá para a democracia e, tamén, a credibilidade das institucións alén os Pireneos.
Mais non é necesario recorrrermos aos exemplos do terrorismo ou do 1-O, chega con ver casos en que, mesmo con maior clareza, se pon en evidencia este uso arbitrario do dereito: a prohibición das bandeiras independentistas… Comezouse con elas e agora resulta que tamén é ilegal pendurar bandeiras reivindicativas dos dereitos LGTBI.
A sorpresa e indignación que xerou a prohibición de bandeiras LGTBI reflicte o pouco que ollamos, analisamos e medimos as consecuencias da banalización do dereito e da súa aplicación. Se cando comezaron a prohibir as esteladas, tivésemos reaccionado adecuadamente, seguro que hoxe non estarían prohibidas outras bandeiras que, para os de sempre, son igual de incómodas ou perigosas porque cuestionan o tipo de sociedade en que esa xente quere vivir.
Cando o dereito é utilizado como instrumento para destruír os inimigos non hai dúbida de que non só non se cumprirá coa función propia do dereito, senón que no camiño deixará un rastro de vítimas e terminará por modelar a sociedade a imaxe e semellanza non do sentir social e maioritario, senón dos desexos duns poucos que, no fondo, son uns totalitarios.
En París, o que se estableceu é que uns concretos feitos non eran constitutivos do delito polo cal se expuña a reclamación, que estabamos ante un ‘abuso de cualificación’ e que, alén diso, non encaixaban en ningún tipo penal coñecido
O problema, talvez, non radica en quen fai tal uso perverso do dereito senón en que o permite, en quen olla para outro lado cando vai acontecendo e en quen, mesmo, chega a asumilo como unha consecuencia lóxica de como funciona o sistema. Tan perigoso como a banalización do dereito é a asunción dese proceso como unha realidade imparábel, incontrastábel e, peor aínda, asumíbel acríticamente.
Aceptar este tipo de comportamentos non só é un erro, senón, tamén, unha covardía que só servirá para consolidar unha visión do Estado que dista moito de ser democrática e que, por outra parte, no camiño deixará moitas vítimas, a grande maioría inocentes.
Só cando asumamos que o socialmente reprochábel e o autenticamente sancionábel é a banalización do dereito e da súa aplicación, avanzaremos cara a unha solución a un problema que está a lastrar o desenvolvemento democrático e que nos vai situando, día a día, máis fora do cadro propio da Unión Europea.
Por agora, non parece que vaiamos na dirección correcta e, lamentabelmente, veremos unha e máis veces ese uso espurio do dereito e dun arbitrario aproveitamento dos instrumentos do estado. Como consecuencia de todo isto, non seremos poucos os que pasaremos a engrosar a lista de vítimas de algo que, mediante aplicación democrática do dereito, xamais sería conceptuado como delituoso.
En París, como xa aconteceu en Schleswig-Holstein, o que se estableceu é que uns concretos feitos -por certo, moi amplos e forzadamente pouco claros- non eran constitutivos do delito polo cal se expuña a reclamación, que estábamos ante un ‘abuso de cualificación’ e que, alén diso, non encaixaban en ningún tipo penal coñecido. Isto e non outra cousa é o acontecido, non busquemos conspiracións, que non as hai, nin busquemos culpas alén de quen pretendeu abusar do dereito para tratar de instalar un relato que non se sostén cada vez que se cruza a actual fronteira.
Trivializar o dereito ten estas cousas e, por agora, poucas consecuencias para quen o fai, mais vai sendo hora de que todos tomemos consciencia de que é o que realmente está en xogo e de que, en lugar de ollar para outro lado, en lugar dun silencio cómplice, nos comprometamos cunha loita nada cómoda en contra do abuso, a arbitrariedade e a mala aplicación do dereito.
Gonzalo Boye
