Con independencia do texto constitucional e das interpretacións que poidan darse ao mesmo tendo en conta o contexto internacional, o certo é que hoxe resulta imposíbel afirmar que España sexa, na realidade de feito, un Estado aconfesional e, desde logo, menos aínda, laico
Os reis Felipe VIN e Letizia, fan unha reverencia á imaxe do Apóstolo Santiago na Catedral de Santiago de Compostela.
O artigo 16 da Constitución, que garante a liberdade relixiosa e de culto, prevé tamén que ”ningunha confesión terá carácter estatal”, así como que ”os poderes públicos terán en conta as crenzas relixiosas da sociedade española e manterán as consecuentes relacións de cooperación coa Igrexa católica e as outras confesións”.
Moito se leva escrito e opinado sobre a cualificación que corresponde a este Estado con base nesa previsión constitucional, isto é, se se está debuxando un Estado aconfesional ou un Estado laico. Diferenza que non é menor, xa que, aínda que ambos parten da non adscrición do Estado a unha confesión, do non recoñecemento dunha Igrexa como oficial do Estado e da existencia de espazos autónomos de actuación para o Estado e para as Igrexas, a laicidade baséase na autonomía e separación plena entre Estado e Igrexas, en tanto que a aconfesionalidade tamén parte desa autonomía, mais prevé relacións de cooperación entre o Estado e as confesións relixiosas seguindo diversos criterios diferentes posibeis.
E tamén está a imaxinativa e, no meu parecer, excesivamente ”optimista” ”terceira vía” da doutrina do Tribunal Constitucional que, na súa Sentenza 46/2001, razoou no sentido de considerar que a Constitución plasma a idea de aconfesionalidade ou ”laicidade positiva”, en terminoloxía tamén utilizada por, por exemplo, o anterior Papa da Igrexa católica Benedito XVI, que apelou a ela como desiderátum de regulación dun Estado ”sanamente laico”.
O noso contorno socio-político é, neste terreo, moi variado, con opcións constitucionais moi diversas, desde o deseño dun Estado laico puro unicamente Francia, ao que se achegan os Países Baixos desde 1983, sendo Estados aconfesionais os restantes, con peculiaridades moi importantes no Reino Unido ou Dinamarca.
Pois ben, con independencia do texto constitucional e das interpretacións que poidan darse ao mesmo tendo en conta este contexto internacional, o certo é que hoxe resulta imposíbel afirmar que España sexa, na realidade de feito, un Estado aconfesional e, desde logo, menos aínda, laico.
Vén todo isto a conto a propósito do acontecido no pasado 25 de xullo, festa de Santiago Apóstolo -en terminoloxía oficial segundo o último calendario laboral en que era feriado, o de 2019- e, concretamente, no acto denominado ”Ofrenda Nacional ao Apóstolo Santiago”, que tivo lugar na Catedral de Santiago de Compostela, todo iso, segundo se describe na web oficial da Casa Real, acto ao que tamén asistiu algunha representante do Goberno de España e tamén a máis alta representación da Comunidade Autónoma de Galiza.
Existe desde hai tempo un debate importante sobre a presenza e participación de autoridades e representantes públicos en actos públicos relixiosos, debate relacionado coa non confesionalidade do Estado e coa necesaria neutralidade dos poderes públicos en relación ás distintas confesións relixiosas. E o certo é que, neste terreo, ningún Goberno, nin do PSOE nin do PP nin o actual de coalición entre PSOE e UP, mudaron a situación, nin o fixeron tampouco os Gobernos autonómicos, polo menos, non en Euskadi, Comunidade que coñezo mellor, nin moitos Gobernos da administración local.
Asistimos tamén a exemplos na miña opinión esperpénticos de altos cargos políticos invocando figuras relixiosas católicas, como a Ministra de Emprego Fátima Báñez, en 2012, agradecendo á Virxe do Rocío a súa axuda para saír da crise, ou á Alcaldesa de Madrid Ana Botella pedindo en 2014 á patroa da capital que o traballo continúe en aumento e chegue a todos, ou ao Ministro do Interior Jorge Fernández Díaz condecorando varias Virxes da Igrexa católica con distincións diversas ou ao tamén Ministro do Interior Fernando Grande-Marlaska condecorando unha Irmandade relixiosa cuxa imaxe é escoltada por policías.
Esperpento que continúa sen cesar e ao que volvemos a asistir o 25 de xullo. Ollen, tiven a ben escoitar na súa integridade o discurso do Xefe do Estado, Felipe VI, no referido acto de ofrenda ao apóstolo. No seu parlamento pronunciou frases tales como estas: ”renovamos a ofrenda dun pobo que quere ser agradecido”, ”sempre existen motivos de gratitude ao patrón de España”, ”xunto á gratitude que debemos á protección do apóstolo e co rogo de que nos axude a manter viva a esperanza de recuperar a normalidade”, ”pedímoslle axuda ao santo patrón de Galiza e de España”. Si, todo isto e máis se dixo hai unha semana.
E pregúntome se estas palabras son propias da Xefatura dun Estado sequera aconfesional, se o Goberno asume as mesmas e se se trata dunha expresión oficial. Seguramente hei de concluír que este Goberno, como os anteriores, non vai entrar nestas cuestións nin nas de fondo, das que estas manifestacións tan bizarras son apenas unha mínima expresión, aínda que moi relevante e ilustrativa da situación real.
Mais, sobretodo, hai pendentes os debates profundos acerca das relacións entre o Estado e a Igrexa católica, que recibe, segundo datos achegados pola organización ”España laica”, entre asignacións, axudas, subvencións directas e exencións de tributos, uns 11.000 millóns de euros anuais, e que continúa a ter unha presenza importante na educación, incluída a pública, así como outros privilexios non admisibeis nun Estado aconfesional nin en relación co trato a outras confesións relixiosas.
Xa sei que se dirá que grande parte destas cuestións son consecuencia ou efecto dos Acordos entre o Estado español e a Santa Sé de 3 de xaneiro de 1979 -aínda que, en realidade, preconstitucionais e directos herdeiros do Concordato de 1953, aínda que se asinasen días despois da promulgación da Constitución-. E é certo que, con efecto, a situación actual ten moito que ver con tales Acordos, aínda vixentes. Mais tamén o é que hai xa anos que o PSOE ameazou con denuncialos -non esquezamos que son un Tratado Internacional- e prometeu facelo no seu programa electoral para as últimas eleccións xerais de novembro de 2019, aínda que non consta no texto do Acordo para o Goberno de coalición ou, polo menos, eu non o achei.
Mais tamén é verdade que, mesmo vixentes tales Acordos, determinados feitos como os relatados non debían producirse nunca en respecto ao deseño constitucional dun Estado aconfesional.
É de esperar e, sobretodo, de esixir, o cumprimento estrito da Constitución, tamén neste terreo.
Garbiñe Biurrun Mancisidor
