Dicir La Modelo provoca unha mestura de respecto e pavor en Colombia. Todo o mundo ouviu falar desta prisión: os xornalistas, os políticos, os cidadáns comúns. E por suposto, os presos ou os familiares dos presos, que rezan para que os seus fillos, fillas, maridos ou esposas vaian parar en calquera outro penal do país, calquera menos non en La Modelo.

Policía facendo de garda na prisón Modelo – Colombia –

Hai uns días morreron 23 reclusos no interior dese cárcere. Foi o final violento dunha revolta carceraria que tivo a súa orixe no coronavirus. Ou máis ben, no medo que xera esa pandemia na poboación carceraria e nas medidas que tomou o Goberno para isolar as prisións da pandemia.

Os presos séntense indefensos ante un inimigo invisíbel. Os cárceres colombianos son un lugar onde historicamente hai mortos a navalladas, onde a vida dura o que dura o teu nivel de rebeldía ou de fidelidade ao xefe do pavillón. Hai abusos, violacións, ateigamento e tráfico de drogas. Hai subornos a gardas para obter prebendas e clans que disputan sen cerimónia cada cantiño. Un preso que sobreviva a un cárcere colombiano viu todo. Ou case todo. Porque agora enfróntanse a unha ameaza sen rostro, a un virus que non pregunta se es bo ou malo, se es culpábel ou inocente, se matache moito ou pouco, se roubache por vicio ou por necesidade, ou se estás atrás das reixas por un delito que non cometiche.

Como ocorre fóra da prisión, o coronavirus chama á túa porta sen comprobar a túa conta corrente, o teu nivel educativo ou o teu certificado de penais. E no cárcere, a pandemia difumina as referencias. Un preso coñece ben quen é o inimigo, en que pavillón está, sabe quen é o veterano e quen é o recén-chegado, de quen hai que se achegar e de quen non. Deféndeste tendo en conta unha referencia física, un rostro, un territorio. O coronavirus quebra todos estes padróns. Ninguén o ve, ninguén sabe onde está. Ninguén sabe, sequera, se entrou xa na prisión.

Sen auga nin xabón
O que si saben os presos é que esa pandemia se combate inicialmente con auga e xabón. E algo tan elemental non sempre se consegue nun cárcere. O diario El Espectador recolleu estes días declaracións de numerosos reclusos en varios penais de Colombia. Unha muller, presa no cárcere do Buen Pastor: “dinnos que a chave é lavar as mans con xabón, mais nós non temos”; outra muller fala da fame, e o medo de que a súa fraxilidade aumente se resulta infectada con coronavirus: “na cuarta-feira o almorzo foi un agüiña de papa, aquí ninguén está ben alimentado e nin sequera nos dan vitamina C”; outra reclusa do Buen Pastor: “choramos de fame”.

Outra regra de ouro para combater o coronavirus: a distancia social. É fácil intuír a que velocidade se propagaría a pandemia se entra nun cárcere colombiano. En Colombia hai 121.670 persoas privadas de liberdade. Están repartidas en 134 prisións, que teñen sitio para apenas 80.763. A sobrelotación é do 50%. Un eventual brote de Covid-19 podería resultar devastador.

Como medida de prevención, o Goberno colombiano prohibiu os permisos temporais para entrar e saír de prisión. Tamén acabaron as visitas familiares. E ese asunto non é trivial, porque nesas longas filas das cuartas-feiras non só desfilan persoas que levan unha semana esperando para falar cara a cara cos seus familiares. Con eles van paquetes de comida e aseo persoal que entregarán aos seus e que supren as carencias do penal. Os reclusos non poderán saír para citas médicas (salvo casos puntuais) nin para citas xudiciais, que se farán de maneira virtual.

Desconxestionar as prisións
Para frear a pandemia, crecen as voces que apostan por desconxestionar as prisións. Libardo Ariza, investigador do Grupo de prisións da Universidade dos Andes, non dubida: “O Goberno debería considerar liberar por centos de presos que non representan un perigo para a sociedade”. Refírese, en concreto, a aqueles de idade avanzada con doenzas graves. Ou aos máis de 35.000 reclusos que están en prisión en Colombia sen ainda teren sido condenados por ningún delito, sen se ter demostrado a súa culpabilidade.

En realidade, este debate sobre os cárceres en Colombia podería alargarse a todos os penais de Latinoamérica e a moitas prisións do mundo. De feito, os motíns a conta do temor ao coronovirus multiplicáronse nos últimos días na Italia, no Brasil, na Arxentina ou na Venezuela. A ninguén escapa que esas revoltas dos reclusos multiplicaranse cando se confirmen casos de Covid-19 nas prisións. Porque nesa altura si, todos os presos quererán escapar. E en todo o mundo hai máis de 10 millóns de presos, homes, mulleres e nenos, repartidos en cárceres que en 129 países están ateigadas, segundo o último relatorio do Global Prison Trends.

Prevendo o que vén, a Organización Mundial da Saúde elaborou unhas pautas para frear a sangría nas prisións. Di por exemplo que hai que prohibir as visitas non esenciais, tomar a temperatura a funcionarios e reclusos, repartir toallas e xabóns e, obviamente, manter a distancia social.

Non será fácil cumprir con todo iso. John Podmore foi alcaide en tres prisións británicas. O seu testemuño a The Guardian é demolidor: “Os cárceres son lugares onde é máis fácil introducir drogas ilícitas que papel hixiénico, onde o xabón é escaso, onde as toallas se mudan unha vez á semana se tes sorte, talvez unha vez ao mes”.

MIGUEL CHARTE

RTVE