No pasado 6 de outubro o Tribunal Constitucional anunciou que desestimaba os recursos de inconstitucionalidade que interpuxeran todos os grupos da oposición parlamentar hai seis anos contra a prisión permanente revisábel. En consecuencia, conclúe que a prisión perpetua é unha pena acorde á Constitución. A decisión foi aprobada por unha maioría de 7 contra 3, mostrándonos, máis unha vez, que a tendencia dos últimos anos é que a maioría conservadora do tribunal se impoña sobre a minoría progresista.

 

 

Un sinal de tránsito azul cunha seta que indica o sentido obrigatorio na vía, xunto ao edificio do Tribunal Constitucional de España, en Madrid a 29 de novembro de 2019..- EUROPA PRESS

 

Daniel Amelang López

De momento non podemos ler a sentenza íntegra, pois o Constitucional só adiantou, nunha nota de prensa, o fallo da mesma. Mais, aínda sen accederen aos argumentos dos máximos intérpretes da Carta Magna, non son poucos os xuristas que mostraron a súa sorpresa coa decisión. “O Constitucional avala a prisión permanente revisábel por sete votos frente a tres. Eu xa vou pedindo a excedencia para dedicarme a pescar salmonetes”, chiou unha coñecida maxistrada. E a seguir engadiu: “Desmorónanse os principios constitucionais a pasos de xigante”. A isto respondeu un procurador na mesma rede social dicindo que “haberá que ler a sentenza. Mais xa aviso que estou coa minoría. Mesmo así, non todo o que non é contrario á constitución é ético ou admisíbel”.

A prisión perpetua: unha pena inconstitucional que o Tribunal Constitucional di que está de acordo coa Constitución

As críticas ao fallo do Constitucional formuladas por un bo número de xuristas non han de estrañarnos. No fin de contas, levamos anunciando desde hai anos que, ao noso parecer, a prisión permanente revisábel (prisión perpetua) é inconstitucional. En primeiro lugar, porque o artigo 25.2 da Constitución establece que “as penas privativas de liberdade e as medidas de seguranza estarán orientadas á reeducación e reinserción social” e, evidentemente, encerrando alguén para sempre nun cárcere está a buscarse unha finalidade -como pode ser o castigo, ou o evitar a reincidencia- diferente da de reinsertar o delincuente na nosa sociedade. A prisión permanente aspira a afastar para sempre o criminoso, renunciando á posibilidade de que poida levar unha vida normal en liberdade. E, relativamente á crecente tendencia a renunciar á reinserción e apostar pola anulación xudicial do delincuente, o Comisario dos Dereitos humanos do Consello de Europa, Thomas Hammrberg, dixo en 2007 que “as penas de reclusión realmente perpetuas tamén negan o principio humano segundo o cal un individuo pode mudar. Por suposto que hai delincuentes reincidentes, mais tamén hai exemplos de reclusos que se reformaron. Portanto carecen de xustificación as condenas xudiciais baseadas na idea de que alguén representa unha ameaza permanente para a sociedade. A reinserción é un valor a protexer, non a socavar”.

Un segundo motivo de inconstitucionalidade desta medida é porque a indeterminación de prisión perpetua revisábel atenta contra o principio de legalidade do artigo 25.1 da Constitución. E podería citar outros motivos, que misturan o xurídico co ético -dous conceptos que moitas veces non teñen nada en común- como que a prisión permanente revisábel atenta contra o principio da dignidade humana consagrado no artigo 10.1 da Constitución, ou que ignora a prohibición de impor penas crueis ou degradantes. Por economía espacial non podo desenvolver todas estas cuestións neste artigo, mais remítome ao fantástico libro La Prisión Perpetua en España: razones de su ilegitimidad ética y su inconstitucionalidad, do profesor Julián Ríos.

Outro profesor -Jacobo Dopico- tamén se atirou ás redes sociais o pasado 6 de outubro, para lembrarnos que non estamos ante un debate abstracto sobre “prisión permanente si” ou “prisión permanente non”, senón ante un debate sobre propostas concretas. E é que, como explicou, “a perpetua alemá ten unha media de cumprimento de 17-18 anos. A dinamarquesa, 17 anos, e en toda a súa historia só houbo 4 que ultrapasaron os 30. A española ten prohibicións de revisión de até 35 anos. Nunca na Dinamarca tiveron alguén 35 anos no cárcere”. Tendo en conta que a prisión permanente revisábel española se prevé como unha pena maior que a de 40 anos de prisión que existía como límite anterior, non estamos a falar dunha prisión permanente homologábel á do resto de países europeos, senón que estamos ante “dúas perpetuas alemás consecutivas”.

Alén da prisión permanente revisábel: outros fallos do Constitucional

A decisión de avalar a prisión perpetua non foi o único fallo polémico do Constitucional nos últimos tempos. Forma parte dunha deriva conservadora e autoritaria que leva consolidándose desde hai algúns anos e levou autoras, como a profesora de Dereito Constitucional, Ana Valero, a describila como unha sorte de proceso de “autodestrución dun Tribunal que, con boa parte dos seus integrantes en situación de prorrogación forzosa, vén mostrando desde hai tempo as súas horas máis baixas”.

Trátase de sentenzas de enorme carga política, que sempre terminan optando pola interpretación menos garantista, que mostran unha importante división entre maxistrados progresistas (cuxo premio de consolación é a posibilidade de desenvolver as súas ideas en votos particulares)  e conservadores do órgao. Moitas delas, aliás, foron ditadas apesar de contar con xurisprudencia absolutamente contraria aos seus razoamentos en instancias internacionais, o que levou a algúns autores a utilizar termos como “desacato” a tribunais superiores.

Este tipo de resolucións aumentaron desde que hai un ano dimitiu o maxistrado progresista Fernando Valdés -acusado de violencia de xénero, defende a súa inocencia mais renunciou ao seu posto “por non prexudicar o Tribunal” e a día de hoxe está pendente de xulgamento- sen que teña sido substituído. Isto alterou as maiorías do tribunal, que está, por certo, composto por varios maxistrados cuxos mandatos caducaron hai dous anos.

Por citar algúns exemplos recentes, comecemos polo mes de xaneiro deste ano, en que o noso Constitucional recusou o amparo a un sindicalista galego e confirmou que gritar nunha concentración de protesto “hai que queimar a puta bandeira” non é un acto de liberdade de expresión, senón un delito de ultraxe contra a bandeira española. Fíxoo ignorando deliberadamente a xurisprudencia do Tribunal Europeo dos Dereitos Humanos (TEDH), así como a Sentenza Texas v. Johnson, ditada polo Tribunal Supremo dos EUA en 1989, da que bebe o TEDH nesta materia. Un auténtico disparate (ao que se opuxeron 5 maxistrados en 4 votos particulares diferentes) que non se entende senón como unha aberta desobediencia do tribunal a Estrasburgo. Recomendo encarecidamente ler o artigo de Ana Valero a respecto diso da Sentenza de “Puta Bandeira”.

No mes seguinte o Tribunal Constitucional publicou a súa sentenza avalando a Lei de Seguranza Cidadá, coñecida como Lei Mordaza.

Uns meses despois, concretamente en abril de 2021, o Constitucional recusou o amparo aos penados cataláns do Xuízo do Procés, con dous votos en contra. Unha decisión que será moi debatida en Estrasburgo e que podería resultar nunha condena contra o Reino de España por vulnerar o dereito de reunión, pois a interpretación que facemos numerosos xuristas é que non procedía impor unha condena por un delito de sedición sen que existise violencia.

En maio deste ano, o Constitucional voltou a publicar outra sentenza polémica, cando confirmou a condena a unha muller que se referiu como “asasino” a un toureiro falecido. A resolución (que conta cun Voto Particular en contra) conclúe que “para defender publicamente as súas posicións anti-taurinas non era necesario cualificar na rede social de asasino ou de opresor Víctor Barrio e mostrar alivio pola súa morte. E menos aínda facelo acompañando o texto dunha fotografía en que se mostraba o toureiro malferido no momento en que foi corneado con evidentes mostras de dor e realizar esa publicación ás poucas horas de falecer a consecuencia desa cornada na praza de touros de Teruel, ocasionando con iso unha dor engadida á que tiñan os seus familiares”. Máis unha vez, ignórase a xurisprudencia do TEDH, que establece que cando o comentario se produce sobre un tema tan polémico como o é a tauromaquia en España, o debate político debe ser censurado o menos posíbel..

Dous meses despois, en xullo deste ano, o mesmo tribunal decretou que o primeiro estado de alarma, ditado o 14 de marzo de 2020, era inconstitucional. Foi, outra vez, unha decisión que mostrou unha profunda división entre maxistrados do bloque progresista e do conservador. Isto debeu doer especialmente ao sector progresista, pois co voto do maxistrado Valdés (que dimitiu cando preparaba un relatorio para desestimar o recurso interposto por Vox), o sentido da sentenza tería sido outro. Sobre esta cuestión escribín un artigo explicando que, por lei, ante unha emerxencia sanitaria o Goberno só tiña a opción de aprobar un estado de alarma -e non de excepción, xa que este só está previsto para casos de orde pública- e que o reproche que lle fai o Tribunal Constitucional está carregado de connotacións políticas.

Por último, neste pasado mes de setembro, o Constitucional publicou o auto – anunciado 9 meses antes nunha nota de prensa- polo cal confirmaba o arquivamento da querela interposta polo sindicalista Gerardo Iglesias contra un funcionario policial que o torturou durante o franquismo. Neste caso tres maxistrados emitiron votos particulares explicando que deberían ser investigados os crimes do franquismo, mais non chegou para convencer unha maioría que considera que non existen razóns xurídicas que xustifiquen xulgar delitos de lesa humanidade cometidos con anterioridade á aprobación das Leis de Amnistía.

Fallos como todos os descritos sobre estas liñas concitaron toda clase de críticas ao Tribunal Constitucional. Desde que están a facer política, até que os seus membros non teñen sentido de Estado, como dixo o Goberno en relación ao fallo sobre o estado de alarma. Algunhas críticas chegan mesmo de dentro, como a que formulou o maxistrado Conde-Pumpido acusando os seus compañeiros de “crearen un grave problema político” e deixaren o Estado desarmado frente a futuras pandemias.

Pola miña parte, partillo a análise de Ana Valero de que o Constitucional está se autodestruindo ao levar a cabo funcións case lexislativas que non lle corresponden. Desde hai anos este tribunal é chamado informalmente “a terceira cámara”, mais esta expresión ten máis sentido agora que nunca, á vista de que as súas sentenzas contan cada vez con máis valoracións xurídicas persoais dos seus maxistrados e que estes están dispostos a ignorar a xurisprudencia do TEDH. E isto é moi preocupante, sobretodo tendo en conta que existen numerosos recursos de grande relevancia política pendentes de ser resoltos

Público