A terrífica investigación de hixiene racial que realizou o sueco Herman Bernhard Lundborg entre os sami alicerzou intelectualmente a esterilización de “idiotas”, indíxenas, ciganos e persoas vulnerabeis. O charlatán antisemita antecipou o Mengele español, o franquista Vallejo-Nájera, quen calificou o comunismo de atraso mental.
Lundborg mediu os cranios e fotografou millares de nativos sami para demostrar que eran unha raza inferior. Arquivo fotográfico achado en Instituto sueco para a Bioloxía Racial
Ferran Barber@ferranbarber
Para o primeiro dos directores do Instituto sueco para a Bioloxía Racial de Uppsala (Suecia) Herman Bernhard Lundborg (1868-1943) era evidente: os nórdicos constitúen a raza superior e calquera clase de mestizaxe con indíxenas sami da Laponia, romanís, xudeus, tornedalianos, finlandeses ou outras minorías raciais debilitaría o pobo escandinavo, ao que atribuía o maior grao de perfección humana mesmo moito antes de que nazis como o doutor Mengele tratasen de utilizar a ciencia para alicerzar os seus criminosos desvaríos racistas. Tal e como asina a escritora Simpática Hagerman, autora dun libro e un documentario sobre os experimentos de Lundborg cos sami, “colegas investigadores da Alemaña, que máis tarde se converterían en influentes especialistas raciais e ditarían sentenzas de morte no Terceiro Reich, ollaban con envexa através do Mar Báltico para a Suecia, onde se creou o primeiro instituto racial do mundo”.
O Instituto estatal sueco de Bioloxía Racial de Uppsala, fundado en 1922, contribuíu de forma moi significativa a que esas teorías euxenésicas se estendesen por Alemaña, os Estados Unidos ou o resto de países escandinavos. Para sustentar os seus atroces preconceptos, Lundborg viaxou a Laponia por primeira vez en 1913 e comezou a tomar medidas craniais de persoas nativas a quen alentaba a despirse. Tiraba fotografías, comparaba fisonomía, analisaba os pelos do pubis e, finalmente, clasificaba os suxeitos do seu estudo en “superiores” ou “inferiores”. Foi só a primeira das moitas viaxes que realizou a Sapmi -denominación nativa da Laponia- coa intención de lexitimar o desvarío racista da superioridade nórdica. Teimaba en demostrar que os indíxenas son braquicéfalos ou de cranio curto, con diferenza aos escandinavos, que eran dolicocéfalos ou de cranio alongado, o que no seu parecer exercía tamén unha influencia no sinal moral dos individuos. Non había pasar moito tempo antes que os científicos nacional-socialistas cos que mantiña correspondencia o imitasen e creasen o Instituto Kaiser Wilhelm de Antropoloxía.
Tivo sexo e procreou cunha “raza inferior”
O máis sorprendente da historia do pseudo-científico antisemita sueco é que el mesmo terminou misturándose, tendo sexo e procreando, cunha muller pertencente a un dos grupos do tipo errado. No fin de contas, esa foi a razón pola que a xornalista Simpática Hagerman se decidiu a escribir un libro sobre Lundborg. “Non tiña a intención de escribir unha biografía completa, mais iso mudou cando descubrín a identidade da súa amante María, nativa do norte de Sapmi (Laponia). Ao contratala como limpadora na súa oficina de Uppsala e deixala grávida case de inmediato, arriscou a súa reputación como a principal autoridade en temas raciais. Constantemente, advertía aos suecos sobre a ameaza doutras razas. Entón, en que pensaba?”.
Afinal, Lundborg tratou os sami como insectos aos que categorizaba e estudaba. Os millares de fotografías que tomou foron achadas en perfecto estado moitos anos despois da súa morte, luxuosamente encadernadas en volumosos libros empillados nas instalacións do antigo instituto de bioloxía racial. Nin sequera sabían que iso estaba alí. E iso suscitou novamente o trauma colectivo que causou a súa investigación. Nunca lles explicou en que andaba metido mais cando a verdade foi coñecida, sentiron humillados.
Herman Bernhard Lundborg – Fundador do Instituto Sueco para a Bioloxía Racial – Wikipedia
Queren os ósos dos devanceiros
A percepción social de que pertencían a unha raza inferior non a inventou Lundborg. A designación común de sami -lapón- é un exónimo que significa tamén idiota e vagabundo, razón pola que caeu en desuso na propia Suecia en nome da corrección política. Contodo, o charlatán racista brindou magníficas coartadas ás compañías mineiras ou funcionarios do Goberno que literalmente desposuíron e continúan a desposuir das súas terras e dos seus recursos os sami. En última instancia, os seus estudos terminaron inspirando campañas de esterilización de “indesexabeis” que se prolongaron, de diferentes modos, até mediados dos noventa, grazas, entre outras cousas, á simpatía dos inxustamente idealizados socialdemócratas suecos. E o problema estende as súas obscuras sombras até hoxe de diferentes modos porque as feridas non están cicatrizadas aínda.
Stefan Mikaelson, presidente do Parlamento sueco, fotografado en Umea. Ferran Barber
“O proceso de ‘suecificación’ dos indíxenas foi moi duro”, di o presidente do parlamento sami Stefan Mikaelson. “A discriminación institucional estrutural está baseada no racismo. Os nativos eran vistos como menos valiosos en comparación cos pobos da sociedade dominante”.
O que veu facer Lundborg é botar algo máis de leña ao lume da súa marxinación histórica. Hai apenas unha semana, os sami organizaron un protesto finalmente cancelado en Uppsala para reclamaren que a universidade devolva os restos óseos e cranios que aínda conserva. Este é un dos pedidos máis longamente expostos polos sami. “Aínda hai moito material alí. Hai uns dez ou doce anos o noso parlamento fixo unha declaración común para que se repatriasen eses restos, independentemente da institución en que estean almacenados”, asegura Stefan Mikaelson. “E moito máis recentemente, unha das organizacións sami volveu de novo a demandalo”.
Sábese que a universidade algunha vez tivo 57 cranios e seis esqueletos de sami, misturados xunto cos de colonos e os de reclusos mortos en prisión cuxos cadáveres eran entregados polo Goberno sueco á ciencia até o decenio de 1950. En novembro pasado, o Executivo do país tratou de emendar os seus erros do pasado comprometéndose a crear unha comisión da verdade que examinase o trato que o país deu á minoría sami no pasado. Non hai dúbidas de que esta era pésima, e segundo o escritor austriaco Gabriel Kuhn, autor do libro Liberating Sápmi: Indigenous Resistance in Europe’s Far North, tampouco a hai de ainda é pésima agora.
En 2007, a sesión plenaria do parlamento sami esixiu aos Gobernos nórdicos que identificasen todo o material óseo que está en todas as coleccións nacionais para a súa posterior repatriación onde pertenzan. Esta organización de carácter consultivo desexa tamén saber como se conseguiu ese material e onde foron levados a cabo os espolios e profanacións de cemiterios sami. En opinión do órgao presidido por Stefan Mikaelson, “non debe subestimarse a importancia dos restos humanos que se almacenan nun estante nunha institución sueca. Un funeral é un evento importante na comunidade sami onde toda a familia se reúne e honra os mortos coa súa presenza”. Que sigan aínda almacenados nesas coleccións estatais só reforza, na súa opinión, as vellas actitudes colonialistas e discriminatorias que aínda sofren.
Devolución de restos óseos
As primeiras devolucións producíronse en 1997 en Noruega. Eran os cranios de Mons Sombys e Aslak Haettas, retornados polo instituto anatómico en Oslo e posteriormente sepultados na Igrexa Talvik de Alta, en Noruega. Houbo outra repatriación en Suecia hai vinte anos, a do Soejvengeelle ou home sombra, cuxos restos foran legalmente saqueados nos 50 polo investigador Ernst Manker.
Hai dous meses, o reitor da Universidade de Uppsala solicitou autorización ao Goberno sueco para devolver á Asociación Sami de Arjeplog un esqueleto achado no Museo da Universidade Gustavianum. Os restos pertencen a un condenado que cumpriu prisión perpetua no cárcere central de Långholmen e que estaba rexistrado na igrexa da parroquia de Arjeplog.
Tanto o saque dos seus cemiterios, como as medicións anatómicas ou outros tratos humillantes foron xustificados e alentados por Lundborg e a súa Bioloxía Racial, que xunto coas ideas darwinistas da época conduciron, por exemplo, a leis que prohibían o matrimonio aos deficientes mentais (1915) e algo máis tarde a decretos (1934 e 1941) que permitían a esterilización ou a marxinalización de sami, tornedalianos, finlandeses, ciganos, diminuídos psíquicos ou persoas con trastornos mentais. Os enxeñeiros sociais suecos pensaron que poderían mellorar a sociedade para as xerazóns mediante campañas de esterilización.
En 2014, o propio Goberno recoñeceu que estivera esterilizando, perseguindo e impedindo a entrada no país aos ciganos durante o século precedente. Xunto ao mea culpa de Estocolmo, voltaron a resoar os ecos do instituto de Lundborg e todos os esforzos para imprimir lexitimidade científica á noción racista de “branquidade”. Durante o seu retiro en Alemaña, o seu antisemitismo fortaleceuse ainda máis.
Grazas a unha comisión relatora creada para investigar o acontecido sábese que a Suecia esterilizó 230.000 persoas entre 1935 e 1996 no contexto dun programa baseado na euxenesia e os conceptos de “hixiene social e racial”. As 63.000 esterilizacións practicadas entre 1934 e 1975 tiñan por finalidade garantir a pureza da raza nórdica. Isto foi posíbel, entre outras cousas, por leis aprobadas co consenso de todas as formacións políticas do país. Nin a queda do nazismo marcou un fito nestas “solucións finais” á sueca. Continuaron no seu en tanto a prensa internacional divulgaba panegíricos sobre as bondades das sociedades escandinavas.
Entre mediados do setenta e 1996 foron esterilizadas outras 166.000 persoas, na metade dos casos con consentimento. O groso das vítimas dos últimos anos foron nais soas con fillos, alcohólicas, persoas con patoloxías psiquiátricas ou que vivían na marxinalidade. Nos grupos anteriores, foron os ciganos e os sami quen levaron a peor parte.
Campañas semellantes foron tamén implementadas en Francia, Canadá, os EEUU, Suíza, Austria, Finlandia e Dinamarca. O máximo exponente da euxenesia no noso país é o psiquiatra franquista Antonio Vallejo-Nájera, quen estudou en 1939 a presos republicanos coa esperanza de demostrar “a perversión moral” da esquerda.
Para maior gloria do caudillo, o palentino cría identificar un “xene vermello” que predispuña á perversión sexual e ideolóxica. O aprendiz español de euxenista non podía defender unha teoría racial nunha sociedade mestiza como a española, mais colaborou e foi fortemente influído polos nazis que anteriormente prestaran homenaxe a Lundborg. O palenciano tivo un paseo co seu nome en Madrid. En 2010, membros do Foro pola Memoria da Comunidade de Madrid retiraron a placa da vía e substituírona por outra co nome de Rúa contra a Impunidade. En 2017 o nome da rúa foi trocado polo de Paseo de Juan Antonio Vallejo-Nájera Botas, o fillo do Mengele español.
