Avogado, economista e catedrático de Dereito Procesual na UB, Jaume Alonso-Cuevillas (Barcelona,1961) non se converteu nunha cara coñecida por todo iso, senón por representar o presidente da Generalitat cesado, Carles Puigdemont, na causa aberta contra el e todo o seu executivo por rebelión e sedición. Dous delitos que non se produciron en ningún caso, segundo insiste varias veces na entrevista con Público, feita no seu despacho profesional de Barcelona, mentres en Madrid o Tribunal Supremo decidía manter o vicepresidente cesado Oriol Junqueras en prisión.

Voltará o presidente Puigdemont para a Constitución do Parlament e a investidura?
Isto é o que queremos saber todos. Eu non o sei. É unha decisión que acabará adoptando el, que supoño que a está madurando. Eu o que tiña que achegar neste debate é unha parte pequena, a relativa ás consecuencias xudiciais do seu regreso. Que son obvias: sería inmediatamente detido e conducido a presenza do xuíz [Pablo] Llarena, que tería 72 horas para decidir se adopta medidas cautelares ou non. Puigdemont é perfectamente coñecedor diso, e é un elemento máis para tomar unha decisión complexa, que ten máis elementos políticos e persoais que estritamente xudiciais.

Cando o entrevistamos o último día da campaña electoral, Puigdemont díxonos: “Voltarei se o Estado español se compromete a aceptar o resultado das eleccións”. Aceptouno?
Isto entra no terreo da política … De entrada falamos do Estado, e non sabemos moi ben o que é. O Goberno si que o aceptou formalmente, non aceptalo significaría impugnalo. O PP tampouco o impugnou, mais as manifestacións que fixo significan que non o dixeriu.

Tamén nos dixo que tiña “perfectamente claro como e cando” podía entrar en Catalunya sen ser detido. Pode entrar en territorio español sen ser detido?
Neste momento, non. A lei é clara. No actual estado de cousas, hai unha orde de detención en España. O presidente Puigdemont non é unha persoa anónima, coñéco todo o mundo  -aquí e en toda Europa-, e en canto poña un pé en territorio español será inmediatamente detido.

Que lle recomendou vostede que faga?
Recomendado, non. En xeral, os avogados non debemos dar consellos aos nosos clientes, debemos debuxar escenarios. E dar consellos a un político, e a un político de primeira talla como é o presidente Puigdemont, moitísimo menos. Limiteime a explicarlle as consecuencias, obvias, que tería para el volver ao Estado español.

Sobre estes escenarios, se permanece en Bruxelas, podería ser investido presidente?
Isto é o que están a estudar. Isto é dereito parlamentar, non é a miña especialidade e non teño un criterio técnico fiábel. O regulamento do Parlament non contempla expresamente esta posibilidade. Tampouco a prohibe, e en dereito hai unha máxima interpretativa que di que todo o que non está expresamente prohibido debe entenderse como permitido. Por tanto, cunha interpretación flexíbel do regulamento do Parlament, debería entenderse que si. Mais o propio PP e non recordo se tamén C ‘s manifestaron que o recorrerían de forma inmediata ao Tribunal Constitucional (TC). E, coñecendo como está a actuar o TC, é de temer que o anularían de forma rápida.

En caso de ser investido, podería participar nas votacións?
Movémonos na dimensión descoñecida. É un escenario absolutamente inédito. En primeiro lugar, se o presidente Puigdemont volta, eu creo que non hai argumentos para decretar prisión provisoria. A prisión provisoria non é unha pena anticipada, non se aplicará para acalmar a alarma social, non é un “que aprendan”. A lei de axuizamento criminal di que é unha medida excepcional, e esta excepcionalidade está reforzada pola propia lei e pola xurisprudencia española e europea. A lei salienta, nun precepto que é máis pedagóxico que normativo, que só se aplicará cando non exista unha medida menos gravosa para cumprir unha do tres finalidades previstas. Estas finalidades son o risco de fuga, de reiteración delituosa ou de destrución de probas. O risco de destrución de probas, a estas alturas xa non ten ningún sentido. O risco de fuga… unha persoa que vén para ser investida presidente e que estará con escolta permanente, hai outros mecanismos menos gravosos para asegurarse de que non fuxa. Canto á reiteración delituosa, sería en todo caso para os delitos que levan prisión. Aquí o debate está fora de foco. Todos damos por bo o debate sobre se acatou máis ou menos a Constitución, se se renunciou máis ou menos á vía unilateral… Isto pode facer referencia en todo caso a un delito de desobediencia, que non leva prisión. E o risco de reiteración delituosa nun delito que non leva prisión non pode xustificar unha prisión provisoria. En canto á rebelión e a sedición, son delitos que non se deron.

Non se deron pola ausencia de violencia?
Pola ausencia de algo previo, que é o levantamento. Do dereito penal -e agora entramos nun tecnicismo-, predícanse dúas cualidades principais. Unha é o seu carácter de ultima cociente, último remedio cando outras ramas do ordenamento xurídico non funcionaron, e derivado diso, o seu carácter fragmentario. Isto quere dicir que non todo o que é ilegal é delito. Pode haber condutas ilegais que non son delito. Para definir o que é delito o Código Penal describe tipos penais, que son como unha oración, con suxeito, verbo e predicado. No caso da sedición e a rebelión, estamos a salientar o adxectivo, “violenta” ou “tumultuaria”. Mais debemos lembrar o substantivo que hai antes, que é “levantamento”. Para que haxa delito, debe haber un “levantamento tumultuario”, no caso da sedición, e un “levantamento violento”, no caso da rebelión. Non houbo levantamento, nin houbo violencia. E isto non só o digo eu, que son un avogado de parte. Dixérono 130 catedráticos de Dereito Penal de toda España, a inmensa maioría dos cales non son simpatizantes da causa independentista. É un feito obxectivo que non houbo sedición nin rebelión.

No caso de Puigdemont voltar, ser detido e encarcerado, podería ser investido presidente?
Entendo que si. Deberíase facer valer o artigo 23 da Constitución, o dereito de participar na cousa pública. Hai un único precedente, o de Juan Carlos Yoldi, que foi excarcerado para participar na sesión de investidura cando era obvio que non tiña ningunha posibilidade de ser investido, e por tanto creo que se debería autorizar tamén Puigdemont. Sería un escándalo do punto de vista democrático e de liberdades fundamentais que non fose autorizado. Mais ao final a última palabra tena o tribunal.

Díxose que hai unha causa xeral contra o independentismo. Que opina?
Que é unha causa xeral. De feito, é máis grave que unha causa xeral. Os elementos incriminatorios principais aos que se están acollendo as teses acusatorias son un powerpoint e un caderno. Á parte do valor que poida ter isto, é que se obtiveron dunha denuncia contra Santi Vidal cando fai unhas manifestacións desafortunadas, e contra dúas persoas máis. A ningún do tres foilles tomada declaración. E o xuíz decreta o segredo da causa e comeza a ordenar rexistros e detencións de xente que non ten nada a ver, alargando os ámbitos subxectivo e obxectivo, nunha clara vulneración do dereito de defensa. Ademais, este material está a ser utilizado para nutrir de elementos acusatorios as outras causas, sen que poidas participar nas dilixencias instrutoras. Isto é outra vulneración grave do dereito de defensa, cun cúmulo de irregularidades. Está a facerse unha causa xeral, desde o primeiro momento, sen respectar os máis elementais dereitos de defensa.

Prevé máis detencións e imputacións?
Eu réxome por isto, a Lei de Axuizamento Criminal e o Código Penal [mostra senllos exemplares ante el na mesa], hai 30 e tantos anos que o explico na Universidade, é a miña especialidade. Mais agora fiquei sen capacidade de resposta. Estamos a ver tantas cousas absolutamente fóra do común que é totalmente imposíbel facer predicións.

Neste sentido, cre que, como opinaron diversas voces, non hai unha clara separación de poderes en España? Ve posíbel que sexan inhabiitados os imputados, mesmo se toman posesión das súas actas de deputado, e mesmo que se trate dun presidente da Generalitat investido?
En España hai 5.300 xuíces. A inmensa maioría fan un traballo impecábel, nunhas condicións extremas, sen medios e mal retribuídos tendo en conta os coñecementos que deben ter. O problema dáse cando isto afecta os altos cargos da xustiza. O Consello de Europa, esta cuarta feira, reiterou o que xa dixera nos anos 2013 e 2016, cuestionando a falta de imparcialidade obxectiva das altas instancias xudiciais. Porque na súa designación intervén un órgao político como é o Consello Xeral do Poder Xudicial, que está integralmente nomeado polos partidos políticos, e estes son os que designan un a un os maxistrados do Tribunal Supremo. E cada vez que se designa un podemos facer a radiografía, de se este é conservador, é progresista, ten amizade persoal con tal político… Deste punto de vista, separación formal de poderes si que hai: é moi fácil de dicir que eu confío na separación de poderes e na imparcialidade dos xuíces que puxen eu.

E neste caso concreto?
Hai outro elemento, que é que un xuíz ha de ser imparcial tamén desde o punto de vista ideolóxico e emocional. Os xuíces son humanos, de esquerda ou de dereitas, fillo de propietario ou de inquilino, do Barça ou do Madrid. Mais nun conflito de carácter político como o que nos ocupa, hai xente que non é indiferente, séntese concernida e parte do conflito, e perde a condición de imparcialidade necesaria para poder xulgar este asunto.

E respecto da independencia ou falta de independencia da Fiscalía, que pensa?
Isto vai moito máis alá. O noso sistema legal xa establece que o Fiscal Xeral do Estado é nomeado polo Goberno. É certo que, dun punto de vista formal, o Goberno limítase a nomealo, e non pode darlle instrucións. Mais a todos nos consta que a comunicación entre a Moncloa e a Fiscalía é constante e fluída. E, se eu só podo nomearte, e unha vez nomeado non podo nin preguntarche a hora, xa me asegurarei eu de nomear aquela persoa que sintonice coas miñas formulacións.

Neste sentido, unha posíbel solución pasaría por un pacto político, implicando a Fiscalía?
Pasaria, mais non é tan fácil. A Fiscalía certamente podería desistir das acusacións -en todo caso, debería facelo das acusacións de sedición e rebelión, porque non se dan os elementos do título-. Mais non abonda con que a Fiscalía retire as acusacións, porque lembremos que hai acusacións populares, que dificilmente se retirarán. En todo caso, o tribunal en calquera momento podería arquivar o caso, total ou parcialmente.

E unha amnistía?
A amnistía tecnicamente non é posíbel, sería necesario un indulto. E un indulto require unha previa condena. Sería unha vía moi inxusta pasar por unha condena. O que procedería é que a Fiscalía desistise ou que o Tribunal Supremo arquivase os delitos de rebelión e sedición. Paréceme razoábel que sigan investigando a malversación. Até chegaren á conclusión á que xa chegou o señor Montoro após ter intervida a Generalitat e facer de conseller de Economía, e que manifestou publicamente: que non se empregou un só euro do orzamento da Generalitat para custear o referendo.

Hai quen fala de ‘presos políticos’ e ‘exiliados’, e quen fala de ‘políticos presos’ e ‘fuxidos’. Que se debería dicir e por que?
O único que debería dicirse é que, en rigor, non hai ningún fuxido. O señor Puigdemont vai a Bélxica cando é un cidadán sobre o que non pesa ningún tipo de medida cautelar. Nin sequera había unha querela admitida a trámite contra el. Logo após ser ditada unha orde europea de detención, o señor Puigdemont e os conselleiros que o acompañan ponse ao dispor da policía belga, entréganse ás autoridades. Cando despois o Estado español, a xustiza española, decide retirar a euroorde -unha contradición absoluta, se mantén a orde de detención en España-, non o está reclama ninguén e ten plena liberdade de movementos en Bélxica. A xustiza española sabe perfectamente onde está e non o quere reclamar polos motivos que sexan. Políticos presos? En todo caso, isto valería para os que son políticos, e hai dous que non o son. Presos políticos? Isto é máis conflituoso. Desde o rigor xurídico, non existe unha definición exacta do que é un preso político. O Consello de Europa si ten algunha recomendación a respecto diso, mais con criterios moi xenéricos: cando houber motivos para sospeitar que as persoas están presas pola súa ideoloxía ou o seu pensamento, cando na causa non se respectaron os dereitos fundamentais de defensa… Destes puntos de vista podemos falar de presos políticos? Pois si, e encaixaría plenamente dentro da definición prevista polo Consello de Europa. Mais como son cousas que aínda non están asentadas, pode dicirse mais non pode afirmarse con rigor. Así como si podo dicir con rigor que non hai delito de sedición nin de rebelión, a definición de presos políticos non se pode trazar cun bisturí. Eu entendo que o son, mais entendo que calquera poida discutilo.

Mentres estamos a falar, o Supremo decidiu que Oriol Junqueras seguirá en prisión. Que pensa?
Nin Junqueras nin ningún dos outros imputados debería estar nin un só día no cárcere. Primeiro, porque non houbo nin sedición nin rebelión. Segundo, porque a prisión provisoria só se xustifica se hai risco de fuga, de reiteración delituosa ou de destrución de probas. Parece que agora o están concentrando na reiteración delituosa, mais fixar en como se está expondo: fálase de se Junqueras foi máis ou menos contundente na defensa da Constitución. Non temos unha constitución militante. Non é un estado constitucionalmente confesional. En todo caso, se o vicepresidente Junqueras ou calquera dos outros imputados din “eu son independentista e non renuncio a seguir traballando pola independencia”, como moito poderán acusalo de querer reiterar nun delito de desobediencia, porque o Tribunal Constitucional – e isto tamén se pode discutir, tecnicamente- alertou de que isto é contrario á Constitución. Mais non se pode decretar unha prisión provisional porque haxa risco de reiteración nun delito que non leva prisión, como é o de desobediencia. Ditar ou manter un só minuto máis a prisión provisoria é absolutamente inxusto. O que me temo é que na decisión pesan máis factores políticos, relacionados coa investidura, que non deberían guiar o debate de algo tan técnico e excepcional como é a prisión provisoria.

Neste sentido, e ao fío das dúbidas que expresara sobre a separación efectiva de poderes, cre que se pretende impedir a formación dun novo Goberno?
Eu xa non sei cal é a finalidade que perseguen con todo isto. Mais sería gravísimo se a xustiza se deixase instrumentalizar con fins políticos. Sería un tema dunha gravidade democrática insólita na Europa do século XXI.

Ve posíbel que se inhabilite os imputados, mesmo se toman posesión das súas actas de deputado, e mesmo un presidente da Generalitat investido?
Vexo, si. Se hai condena dun delito que leva inhabilitación, é automático. É o que ocorreu con Francesc Homs, que de forma inmediata -e con malas formas- tiráronlle a acta. Aquí hai un agravante, que é que o Tribunal Supremo non é o tribunal competente, o é o Tribunal Superior de Xustiza de Catalunya. Co cal, ademais, tíranlles a posibilidade de presentar recurso.

Se se chega a xuízo cando prevé que sexa?
Dificilmente a instrución pode terminar antes dun ano ou un ano e medio. Despois vén o chamado período intermedio, por tanto o xuízo non comezaría antes de dous anos. Por tanto, calculo que podemos ter sentenza en tres ou catro anos, a pesar do que dixesen algunhas voces.

Atrévese a facer un prognóstico de como acabará todo?
Resístome a facelo. Como xurista, como persoa que a pesar de todo cre no dereito -e digo no dereito, máis que na xustiza- debería dicir que non procede outra cousa que unha sentenza absolutoria ou un arquivo, porque non hai sedición, non hai rebelión, non se gastou un euro público e por tanto non hai malversación… Entendo que a prevaricación fica integrada na desobediencia. E en canto a desobediencia, e o delito de desobediencia previsto no Código Penal -que debe interpretarse restrictivamente- fala de desobediencia a resolucións xudiciais. E as do Constitucional non son xudiciais. A proba é que ao TC desobedecérono flagrantemente todo o mundo: as CCAA, o Goberno, a Fiscalía Xeral do Estado, que ten circulares ordenando aos fiscais non seguiren normativa emanada do TC… Desobedeceuno todo o mundo e nunca se considerou que fose delito.

CARLES BELLSOLÀ

Fonte: Público